maandag 6 november 2017

De eerste lichting studenten over de opleiding tot community librarian (Bibliotheekblad)

Na lange voorbereiding ging half mei de post-hbo-opleiding Community Librarian van Cubiss van start. De bibliothecarissen onder de 36 die zijn toegelaten hopen te leren netwerken op te bouwen en nieuwe diensten van de bibliotheek te introduceren op basis van samenwerking met maatschappelijke partners en echte kennis over hun behoeften.

Apetrots stonden de mensen van Cubiss erbij die het allemaal mogelijk hebben gemaakt. Op deze vrijdag 12 mei was het dan zo ver. De eerste lichting van zestien studenten – veertien vrouwen, twee mannen – begon in het Tilburgse gebouw van de Provinciale Ondersteuningsinstelling voor Brabant en Limburg aan de post-hbo-opleiding Community Librarian. ’s Ochtends hadden ze de eerste van twintig bijeenkomsten gehad, ’s middags woonden ze de feestelijke opening bij in de vorm van een gastlezing van bibliotheekprofessor Frank Huysmans. Dat gold gelijk als de tweede bijeenkomst. De leidinggevenden van alle studenten waren ervoor uitgenodigd.
Hoogtepunt van de bijeenkomst was de vertoning van een korte video, nog geen drie minuten lang. Daarin kondigde David Lankes, wiens gedachtegoed de basis vormt voor de opleiding, aan in oktober naar Nederland te komen voor een masterclass. De Amerikaan, professor bibliotheek- en informatiewetenschappen aan de University of South Carolina, zal dan zelf uitleggen wat hij onder een community librarian verstaat – een bibliothecaris die niet passief afwacht tot iemand boeken komt lenen, een cursus komt volgen of een andere dienst komt afnemen, maar die midden in de maatschappij staat en actief op zoek gaat naar de vraag van zijn gebruikers. Een netwerker die erop uitgaat om overal in zijn werkgebied de collectie van nut te laten zijn.
Of zoals Cubiss de vier hoofdtaken van een community librarian in de folder van de opleiding omschrijft: een communitybuilder, een kennisdeler, een communicator en een co-creator. De communitybuilder volgt trends en maatschappelijke ontwikkelingen en maakt hier onderdeel van uit. De kennisdeler zorgt op pro-actieve wijze voor positionering, promotie en presentatie van de producten en diensten van de bibliotheek.  De communicator wisselt, via passende media, relevante informatie uit met het team en met het netwerk. En de co-creator creëert, in samenhang en in samenwerking met en voor zijn omgeving, kennis, inzichten of ontwikkelingen die niet van tevoren bedacht zijn.

Er was een lang traject aan deze start vooraf gegaan. Het begon bij een verzoek van de directeuren in het Brabantse Bibliotheeknetwerk. Er waren recent relatief veel jonge mensen in de branche aan het werk gegaan. Ze waren hoogopgeleid en netwerkvaardig en daarom echte aanwinsten voor de bibliotheek, maar ze misten kennis over de bibliotheeksector. Kon Cubiss geen opleiding voor hen opzetten? En dan het liefst een opleiding tot community librarian – omdat de bibliotheken die allemaal in de transitie zitten van klassieke bibliotheek naar maatschappelijke bibliotheek zaten te springen om mensen die deze nieuwe functie kunnen vervullen.
Vanwege het eerste criterium heeft Cubiss een leeftijdsgrens aan de opleiding gesteld: 36 jaar. 'Maar er is veel belangstelling voor de opleiding', vertelt projectleider Marieke Hezemans van Bieb Lab Brabant. 'Het is misschien zelfs het product van Cubiss waar we de meeste vragen ooit over hebben gekregen. Zelfs internationaal is er belangstelling voor. Ik ga er in augustus over vertellen op het IFLA-congres in Polen. Want al wordt er veel over de community library gesproken, er zijn nog weinig mensen die daadwerkelijk deze rol in de bibliotheek vervullen. Toen we voor onze longread (zie kader) op zoek gingen naar voorbeelden in Nederland, waren ze best moeilijk om te vinden.'
Cubiss kreeg subsidie van de provincie Brabant en een innovatiesubsidie van de KB. De organisatie koos Avans+ uit als opleider. Hezemans: 'We wilden graag een goede partij aan ons verbinden én de opleiding accrediteren, zodat we studenten echt een goed aanbod konden doen. Nu is het een echte hbo-plus-opleiding die goed staat op je CV. Je investeert echt in je eigen kwaliteiten en je inzetbaarheid. Accrediteren was een heel proces, waarvoor we onder andere een werkveldadviesraad moesten hebben. Daar zitten de bibliotheken Midden-Brabant, NOBB, Breda en Theek5 in. Zij fungeren als klankbordgroep met wie samen een beroepsprofiel hebben opgesteld, waarin haarfijn wordt uitgelegd waarvoor wij opleiden.'
Al deze moeite is niet voor niets: Cubiss wil – ook vanwege de brede belangstelling in het veld voor de nieuwe bibliotheekfunctie – de opleiding vaker aanbieden. Om te beginnen laat Cubiss al in november een tweede groep starten, waarvoor geen leeftijdsgrens is gesteld. De inschrijving daarvoor is inmiddels geopend. Op termijn wil de organisatie graag de opleiding ook in andere provincies aanbieden  'We hebben in eerste instantie in ons eigen werkgebied geworven', zegt Hezemans. 'Pas daarna kwamen mensen buiten de provincie in aanmerking. Nu komen er vijf studenten uit plaatsen als Nijmegen, Dordrecht en zelfs Winschoten.'
De studenten volgen vier modules van vijf dagdelen (van negen uur 's ochtends tot twee uur 's middags) verspreid over anderhalf jaar. De modules zijn: 1. Communitybuilden en netwerken, 2. Markt- en omgevingsonderzoek, 3. Ondernemendheid en projectmatig werken, en 4. Co-creëren van kennis. Iedere module eindigt met een afgerond eindproduct die nauw op elkaar aansluiten. Anders gezegd: de opleiding begint met het daadwerkelijk opbouwen van een community in het eigen werkgebied en eindigt met het uitvoeren van projecten voor deze community. 'Onderweg krijgen ze de handvatten aangereikt waarmee ze een complexe community kunnen onderhouden,' aldus Hezemans.

Huysmans toonde zich blij met de nieuwe opleiding. Reden: de bibliotheekopleiding is verdwenen in een almaar breder wordende informatie-opleiding. Dat gebeurt op het hbo maar ook op universitair niveau. Zo gaan bij zijn werkgever de Universiteit van Amsterdam bestaande studies informatie- en archiefweten-schappen op in het brede information studies. In het licht van afnemende studentenaantallen noemt hij dat een onvermijdelijke 'ontspecialisering'. De post-hbo-opleiding van Cubiss is in dat licht de enige opleiding die specifiek opleidt voor de (openbare) bibliotheek. 'En nog wel een geaccrediteerde opleiding. Dat geeft een kwaliteitsstempel, waarmee afgestudeerden voor de dag kunnen komen.'
Huysmans was – een jaar of tien geleden inmiddels – nota bene aanwezig bij de conceptie van het idee van de community librarian, vertelde hij. Hij woonde een bibliotheekcongres in Zweden bij waar Lankes en een andere Amerikaanse professor opeens genoeg hadden van het getheoretiseer over het bibliotheekwerk. Schoten de bibliothecarissen op de werkvloer daar iets mee op? De digitaliseringsgolf won inmiddels al enige tijd almaar aan kracht. Dat betekende dat de wereld bibliotheken nodig heeft om met een totaal veranderende maatschappij om te gaan. En dus moesten bibliotheekwetenschappers zich toeleggen op het opleiden van de bibliothecaris van morgen.
Lankes schreef daar een aantal boeken over: The Atlas of New Librarianship (2011) en Expect More: Demanding Better Libraries for Today's Complex World (2012). De eerste heeft een hoog theoretisch gehalte en is daarom door lang niet zoveel mensen gelezen als je door de invloed ervan zou denken. Dat merkte ook teamleider bibliotheekinnovatie Astrid Kraal van Cubiss die in de voorbereidingsfase van de opleiding aan iedereen in Nederland vroeg wie het heeft gelezen, zo zei ze eerder deze middag. In het tweede boek schrijft Lankes dan ook een meer pamflettistisch betoog gericht op subsidiegevers en gebruikers wat zij van een bibliotheek van de 21e eeuw mogen verwachten.
Volgens Huysmans put Lankes veel uit de communicatiewetenschap. 'Hoe gaan mensen om informatie. In een gesprek tussen dokter en patiënt, dus tussen specialist en leek, gaat het vaak fundamenteel fout. Beter is als de dokter denkt vanuit het perspectief van de leek, zodat hij diens vragen – waarvan hij vaak niet eens weet dat hij die heeft – echt kan beantwoorden. Dat is ook de taak van de community librarian: leer het perspectief van de klant kennen. Zodat je niet zegt: daar staan de boeken over het onderwerp waar u naar informeert. Nee, zodat je in gesprek gaat om zijn echte vraag te leren kennen en hem echt te helpen. Het is kenniscreatie door conversatie. Het gesprek staat centraal, zorg dat dat op gang komt.'

Na afloop van Huysmans' lezing was het moment daar om het glas te heffen op de opleiding. Maar niet voordat studenten en hun leidinggevenden op papier vastlegden wat zij verwachten te kunnen aan het einde van de opleiding. Deze beloften gingen in een dichtgeplakte envelop en zullen pas bij de diploma-uitreiking worden opengemaakt. Op deze manier zal tegen die tijd in één klap duidelijk worden of de opleiding de hoop en verwachtingen van student én leidinggevende heeft waargemaakt. Twee van de studenten die de pen ter hand namen waren Suzan van Langen (Bibliotheek de Lage Beemden) en Jeroen Bouland (Biblionet Groningen).
'Wij zien de veranderende rol van de bibliotheek', verklaart Van Langen waarom zij zich heeft aangemeld. De manager vestigingen en programmering is – 'omdat we een vrij kleine organisatie zijn' – ook verantwoordelijk voor het netwerken en samenwerken. 'Naast uitlenen steken we in op ontwikkeling en ontmoeting. De opleiding past in die transitie. Voor mij persoonlijk kan het helpen de vaardigheden te ontwikkelen die daarbij nodig zijn: het midden in de maatschappij zijn, het pakken van je rol die daarbij hoort, het zorgen dat veel contacten jóú weten te vinden omdat je continu uitstraalt dat wij er niet meer alleen voor het uitlenen zijn.'
Uit de zes kerncompetenties die een community librarian volgens de folder van Cubiss moet hebben – bronnenkennis, omgevingsbewuste en ondernemende houding, vermogen tot co-creëren, lerend vermogen, communicatief en netwerkvaardig, en plannen en organiseren – leidt ze af dat de opleiding aan de verwachtingen zal voldoen. 'Prettig is dat de opleiding het hele traject volgt: van het aangaan tot contacten tot het daadwerkelijk maken en uitvoeren van een projectplan. Je krijgt praktische opdrachten, waarmee je meteen aan de slag kunt. En dat voortdurend met interessante gastsprekers. Ik vind het fantastisch dat ik een sessie met Lankes mag meemaken.'
Marly Driessens, directeur van de Lage Beemden, stemde snel in toen Van Langen voorstelde de opleiding te volgen. 'Het is een goed initiatief om jonge mensen in de sector bij elkaar te brengen', zegt ze. 'Suzan brengt al veel energie en gedrevenheid in de organisatie in, maar hier ontmoet ze allerlei mensen om mee te sparren en samen te werken. Ook sluit de opleiding aan bij de ontwikkeling van de bibliotheek, waarin we óók dit soort mensen nodig hebben. Uiteindelijk zal Suzan met een aantal inhoudelijke projecten aan de slag kunnen. Welke, weten we nog niet. We hebben nog geen thema gekozen. Taalhuizen, preventie laaggeletterdheid, het opbouwen van een kennisomgeving. Zoiets zal het worden.'

Jeroen Bouland komt iedere keer zelfs uit Winschoten afzakken om de opleiding te volgen. Biblionet Groningen investeert in een hotel zodat de medewerker leesbevordering en informatievaardigheden van de bibliotheek Oldambt uitgerust de bijeenkomsten kan bijwonen. 'Wij zijn in transitie van een klassieke bibliotheek naar een bibliotheek met andere programmalijnen en een stevige positie in de maatschappij. De communityvorming is daarvan een belangrijk onderdeel', zegt Boulands directe leidinggevende, teamleider Alian Spelde. 'Ook geloven wij in de persoonlijke ontwikkeling van medewerkers. Deze opleiding was daarbij een mooie kans.'
De 30-jarige Bouland vindt het een 'grote eer' dat hij hiervoor is gevraagd. Hij was nog maar in dienst sinds januari van dit jaar, toen – zo legt hij uit – Biblionet Groningen zeven jonge mensen in één keer aannam om een spreekwoordelijke frisse wind te laten waaien. 'Ik ben mede gevraagd omdat wij in Winschoten zijn gevestigd in het pas vernieuwde cultuurhuis De Klinker. Daar zit de bibliotheek onder één dak met een theater, de lokale omroep, een filmzaal en een school voor muziek, dans en theater. Wij willen met hen verbindingen maken. Een community opbouwen. Het zijn nu veelal kleine organisaties die wel wat proberen maar niet genoeg slagkracht hebben. Ik zie veel mogelijkheden om in dit mooie gebied iets op te bouwen. Deze opleiding met de combinatie van theorie en praktijk geeft me die kans.'
Volgens de jonge bibliothecaris heeft hij de geschikte eigenschappen om deze droom uit te voeren. 'Ik moet het hebben van mijn creativiteit en heb niet veel moeite om contacten te leggen', zegt hij. Daarnaast verwacht hij op de opleiding dingen te leren waar hij minder goed in is: 'Ideeën op papier zetten bijvoorbeeld. Ik wil uitvoeren, maar soms is het handiger om eerst te toetsen of het idee wel goed genoeg is en om een strategie te bepalen.' Tot slot vindt hij de contacten met zijn medecursisten waardevol. 'Het zijn allemaal jongelui in het biebwerk. Het zijn gelijkgestemden die, ieder met zijn eigen achtergrond, iets dergelijks willen als ik.'
Bouland op zijn beurt moet de geleerde vaardigheden verder verspreiden binnen Biblionet Groningen, verwacht Spelde. 'Het moet als een olievlek verspreiden binnen de provincie. En dan bedoel ik niet eens alleen wat hij leert over communityvorming. De opleiding is heel breed. Wij nemen daarom aan dat hij veel meer waardevols tegenkomt wat hij kan delen met het netwerk. Jeroen wordt de trekker van een soort interne opleiding. Al denken we er ook over om binnenkort, als een nieuwe groep aan de opleiding Community Librarian begint, nog iemand te sturen. Het is de investering zeker waard – ook omdat de young potentials die we binnenhalen anders weer snel zijn uitgekeken op de bibliotheek.'
(Eerder gepubliceerd in Bibliotheekblad)

Geen opmerkingen: