De concurrentiestrijd om de levering van bibliotheekmateriaal neemt almaar toe (Boekblad)

Is NBD Biblion niet langer de vanzelfsprekende leverancier aan openbare bibliotheken? Boekhandels, concurrerende bibliotheekleveranciers én bibliotheken zelf gaan de concurrentiestrijd aan. CB biedt sinds enkele maanden ook bibliotheekdienstverleners ruimte om ter plekke boeken bibliotheekkaar te maken, maar intensiveert ook de samenwerking met NBD Biblion.

Boekhandel Van der Velde heeft een jaar of vier geleden de bibliotheek als nieuwe markt ontdekt. Via Biblioservice Fryslân begon toen met het beleveren van twintig bibliotheken in Friesland. De noordelijke boekhandelsketen heeft sindsdien de relatie met de openbare bibliotheek geïntensiveerd. In Dokkum trekt het bedrijf binnenkort nagenoeg bij de bibliotheek in, in Harlingen werkt het samen met bibliotheek en museum aan een nieuwe vestiging. Graag zou het ook de dienstverlening uitbreiden naar bibliotheken in Groningen en Drenthe.

Uiteraard probeert Van der Velde de kosten van deze dienst zo laag mogelijk te houden. De boeken werden bibliotheekklaar gemaakt in sociale werkplaatsen. Het zou transportkosten schelen als de boeken niet eerst vanuit CB naar deze werkplaatsen worden vervoerd, maar als ze direct in Culemborg bibliotheekklaar gemaakt kunnen worden. Samen met de andere Triple A-boekhandels, van wie bijvoorbeeld ook Paagman al aan bibliotheken levert, informeerde Van der Velde bij CB naar de mogelijkheden.

Sinds eind vorig jaar kan het. De logistiek dienstverlener, zo kondigde het aan tijdens de Frankfurter Buchmesse, heeft in haar magazijnen ruimte vrijgemaakt voor MedioEurope, een van oorsprong Belgische bibliotheekleverancier, om boeken ter plekke voor bibliotheken te verwerken: van het activeren van RFID-tags tot het plastificeren van boeken. Boekverkopers die op deze manier bibliotheekbestellingen binnen 48 uur kunnen leveren, betalen hiervoor een aparte factuur aan MedioEurope.

De initiatieven bewijzen dat de markt voor bibliotheekleveringen drastisch in beweging is. Deze markt zit al sinds 1970 de facto op slot. In dat jaar werd de Nederlandse Bibliotheek Dienst (tegenwoordig NBD Biblion) opgericht om de inkoop namens bibliotheken, maar bijvoorbeeld ook het maken van titelbeschrijvingen, te centraliseren. Boekhandels – die toen, net als de uitgevers, voor een kwart eigenaar waren van NBD – zagen vrijwillig af van het verkopen aan bibliotheken in ruil voor een vergoeding.

Aanvankelijk voorzag het convenant tussen boekhandels, uitgevers en bibliotheken in een ingewikkeld omslagstelsel. Bibliotheken moesten aangeven bij welke boekhandels de vergoeding voor hun bestelling terecht moest komen, die vervolgens 15% van ieder ingekocht boek kregen. Later ging de vergoeding in zijn geheel naar de Nederlandse Boekverkopersbond, die het geld stopte in een boekpromotiefonds. Nadat de bibliotheken in 2005 toetraden tot de CPNB kreeg deze organisatie de vergoeding.

Verschillende ontwikkelingen hebben deze status quo ondermijnd. Allereerst zijn boekhandels onder druk van een krimpende markt op zoek gegaan naar nieuwe afzetmogelijkheden. Zoals bibliotheken. Boekhandels als Van der Velde redeneren daarbij: bibliotheken worden hoofdzakelijk met lokale subsidies overeind gehouden, zij moeten hun boeken en andere media dan ook bij regionale partijen afnemen. Dat is dé manier om de lokale economie en het plaatselijk cultureel leven te versterken.

Tegelijkertijd is fors bezuinigd op bibliotheken die daardoor op zoek gegaan zijn naar manieren om goedkoper in te kopen. Bij een concurrent van NBD Biblion als MedioEurope, die naar eigen zeggen inmiddels enkele tientallen bibliotheekorganisaties in Nederland als klant heeft. Maar ook bij boekhandels, die naar schatting al zo'n 10 % van de markt hebben en, als de wet op de vaste boekenprijs het toestond, rechtstreeks bij CB. Andere taken, als het aanbrengen van RFID-tags, doen ze steeds vaker in eigen huis.

En dan is de ratio onder het convenant afgenomen. NBD Biblion moest mede door de fors afgenomen bestellingen van bibliotheken bezuinigen en halveerde de vergoeding aan CPNB. Ooit 1,2 miljoen euro per jaar werd het 6 ton – en naar verluidt zou dat zelfs worden verlaagd naar 5 ton. Een bedrag waar CPNB bovendien ook het boek in de bibliotheek voor promoot. Waarom zouden boekhandels zich dan nog gebonden voelen aan een bijna halve eeuw oud convenant als ze er zo weinig voor terugkrijgen?

Een voorbeeld is Bibliotheek Rivierenland, dat 29 filialen en self service-uitleenpunten in de Betuwe heeft. Aanvankelijk kocht het bij NBD Biblion in tegen een korting van 15 tot 20 % (een percentage dat afhangt van de precieze bestelling en de onderhandelingen daarover). Het wilde het liefst tegen standaardkorting bij CB bestellen, maar toen dat onmogelijk bleek, ging het in zee met MedioEurope. De inkoopkorting is 25% en het kastklaar maken van boeken, op een eenvoudige manier, doet het personeel zelf.

Een ander voorbeeld is Bibliotheek Gorinchem, die een andere creatieve oplossing vond. De bibliotheek, onderdeel van Bibliotheek AanZet (33 filialen en servicepunten tussen Dordrecht en Leerdam), vroeg onlangs de inwoners in de gemeente of zij hun pas verschenen en inmiddels gelezen boeken ter beschikking wilde stellen. 'Veel mensen kopen hun boeken, en eenmaal uitgelezen, blijven die vaak op de plank. Door deze privé-exemplaren tijdelijk aan onze collectie toe te voegen kunnen we onze leden sneller blij maken,' legde een medewerker uit.

CB speelt een cruciale rol bij de ontwikkelingen. Doordat de vraag van de Triple A-boekhandels én de vraag van Bibliotheek Rivierenland toevallig samenviel is de nieuwe dienst voor boekhandels opgezet. De keus voor MedioEurope is daarbij logisch. De Belgen maken al enkele jaren gebruik van ruimte in Culemborg. Voor hen is de nieuwe dienst alleen maar een uitbreiding van het takenpakket. Op termijn wil het bedrijf zelfs al haar werkzaamheden voor Nederlandse klanten bij CB onderbrengen.

Maar de logistiek dienstverlener wil niet exclusief samenwerken met MedioEurope. Zoals directeur Hans Willem Cortenraad eerder dit jaar in Boekblad vertelde, praat CB al een jaar met NBD Biblion over de mogelijkheden voor operationele samenwerking. Er gaan immers jaarlijks twee miljoen boeken vanuit Culemborg naar Zoetermeer, die daar bibliotheekklaar worden gemaakt, en dan terug naar Culemborg om door CB bij bibliotheken te worden bezorgd. 'Dat kan sneller, goedkoper en efficiënter', aldus Cortenraad.

Het is daarom heel goed mogelijk dat boekhandels op korte termijn, bij het leveren aan bibliotheken, kunnen kiezen uit verschillende 'bibliotheekdiensten' van MedioEurope en NBD Biblion.

Vanuit het perspectief van NBD Biblion is deze stap niet vreemd. Onder druk van de toegenomen concurrentie is het bedrijf gaan bewegen, hoewel het claimt dat het marktaandeel amper te lijden heeft gehad. Eerder het tegendeel. Directeur René Leermakers vertelde vorig jaar al aan Boekblad dat kort na zijn aantreden in augustus 2015 uit een enquête bleek dat de klanten helemaal niet zo tevreden waren als NBD Biblion zelf dacht. Door de genomen maatregelen zouden weggelopen klanten de weg terug naar Zoetermeer hebben gevonden.

Die maatregelen waren onder meer een versnelling van de doorlooptijd en verruiming van de keuze aan bindwijzen. De zogeheten Express-titels – een aanbod van vijftig boeken per week die net zijn verschenen of op het punt van verschijnen staan – kunnen nu binnen drie werkdagen worden verzonden. Mits is gekozen voor het oorspronkelijke boek voorzien van hard plastic folie aan de voor- en achterkant. Verzending van de traditionele hard gebonden boeken kost zes werkdagen.

De toekomst zal uitwijzen of deze en toekomstige maatregelen genoeg zijn om de aanval van boekhandels, concurrerende bibliotheekleveranciers en bibliotheken zelf af te slaan.

(Eerder gepubliceerd in Boekblad, april 2017)