zaterdag 25 maart 2017

Interview Herman Koch over 'Makkelijk leven' en bibliotheken (Bibliotheekblad)

Herman Koch reist over de hele wereld nu zijn werk in tientallen talen wordt vertaald. Maar alleen in Nederland komt hij in de bibliotheek. Ook in de Boekenweek bezoekt de auteur van het geschenk Makkelijk leven er een handvol om te vertellen over een alter ego die in een situatie terecht komt waarin zijn levensfilosofie niet meer toepasbaar blijkt.

Het internationale succes bracht Herman Koch de afgelopen zes jaar overal ter wereld. Tot in Auckland en Bogotá aan toe. Maar net zomin als openbare bibliotheken in Nederland regelmatig buitenlandse schrijvers over de vloer hebben, geeft hij over de grens lezingen in bibliotheken. 'Buitenlandse uitgevers nodigen mij eerder uit als er een grote boekenbeurs of festival is', vermoedt hij. 'Dat vinden ze eerder een goede aanleiding. En omdat die beurzen vaak grotere budgetten hebben kunnen zij meebetalen.'
De auteur van het Boekenweekgeschenk 2017 herinnert zich maar één uitzondering. De bibliotheek in het Amerikaanse St. Louis, waar hij destijds was om de vertaling van Zomerhuis met zwembad te promoten. 'Het was in een buitenwijk. Ik had er rekening mee gehouden dat het een heel ander publiek was, maar nee. Het was net zo'n avond als ik ken van de bibliotheek in Steenwolde of Rosmalen: een zaal met 90 tot 110 mensen die bijna allemaal The Dinner hadden gelezen, me allerlei vragen daarover stelden, lachten en waarvan de helft na afloop hun exemplaar lieten signeren. Heel leuk. En de volgende dag vloog ik naar Toronto.'
Ook tussen optredens door bezoekt hij liever boekhandels dan bibliotheken. 'Ik ben benieuwd naar wat daar zoal ligt. Ik ben alleen in New York naar de Public Library geweest. Je kent het gebouw wel, met die twee leeuwen naast de trappen. Veel mensen zitten er met oortjes in achter laptops, maar de entourage is 100% achttiende-eeuws. Met oude, maar mooi onderhouden tafels en boekenkasten. Niets is gemoderniseerd. Daar zouden Nederlandse bibliotheken, allemaal vormgegeven als een IKEA-filiaal, van kunnen leren.'

De komende Boekenweek beperkt Kochs tournee zich tot Nederland en Vlaanderen. Tussen 25 maart en 2 april treedt hij 26 keer op – waaronder in de bibliotheken van Arnhem, Venlo, Roermond en Groningen. Ook zit hij een uur bij OBA Live. Veel bemoeienissen heeft hij niet met het programma gehad. 'Ik heb gezegd dat ik naar PassaPorta in Brussel wilde, omdat het zo'n mooie winkel is en er zulke aardige mensen werken. En natuurlijk naar de boekhandel in mijn buurt: Linnaeus in Amsterdam. Verder liet ik het aan anderen.'
Kochs taak was het schijven van het geschenk. Makkelijk leven, heet het. Hoewel hij een schrijver is die zijn eigen tempo neemt en zich niet laat opjagen door uitgevers, voelde hij geen druk om op een vaste datum 25.000 woorden in te leveren. 'Toen ik eind maart werd gevraagd, had ik iets waarvan ik dacht: Jezus, wat een goed idee. Maar ik ontdekte al snel dat het niet in 96 pagina's zou passen. Dat bewaar ik dus voor een roman. Toen ging ik opnieuw nadenken. Eind april had ik het idee dat ik heb gebruikt en half september was het klaar.'
En trouwens, zó anders was het schrijven met harde deadline ook niet. 'Ik begin altijd gewoon. Ik wil zo min mogelijk weten van wat er gaat gebeuren. Ook de twists in Makkelijk leven wist ik niet van tevoren. Het enige verschil met mijn andere werk is dat de lengte dan niet uitmaakt. 150 pagina's, 350 pagina's, ik zie wel. En dan kost het ene boek meer tijd dan het andere. Nu hield ik in de gaten: als ik zoveelduizend woorden per maand schrijf, red ik het. Ik had uiteindelijk wel te veel tekst. Twee extra plotlijnen moesten eruit.'

In Makkelijk leven vertelt de zelfhulpboekenschrijver Tom Sanders waarom hij een appendix toevoegt aan zijn gelijknamige megabestseller – wereldwijd meer dan veertig miljoen exemplaren verkocht! Hij heeft een waardevolle les geleerd nadat zijn schoondochter laat op een avond, waarop Tom en zijn vrouw een feestje gaven, zichtbaar geëmotioneerd vanwege een nare gebeurtenis voor de deur stond. Hoewel? Les geleerd? Maar Koch geeft er niet meer over prijs. Ook na lezing van dit interview moet het geschenk verrassend blijven voor iedereen die het nog niet kent.
Is Makkelijk leven bedoeld als kritiek op het zelfhulpboekengenre? 'Nee hoor', verzekert Koch. 'Al heb ik weinig met het genre. Neem dat boek van Erik Scherder. Sympathieke man hoor, die leuk kan vertellen. Maar als je begrijpt dat bewegen goed is voor je hersenen, weet je alles. In een interview met hem las ik dat óók kauwgom kauwen al telt als bewegen. Dat vind ik nog leuk om te weten. Maar verder? Ik heb ook het idee dat de kans klein is dat je iets van zelfhulpboeken opsteekt. Ik heb ooit Nooit meer te druk doorgebladerd. Ja, dat doe ik al.'
Het gaat Koch uitsluitend om het personage. 'Hij is iemand die zichzelf niet door heeft – en de lezer, als het goed is, wel. Daar hou ik van. Het is ook universeel. Hoeveel mensen denk je hebben zichzelf door? Niemand. Anderen snappen je vaak beter. Mijn bestsellerauteur gelooft dat je problemen het beste kunt oplossen door ze een tijd te negeren. Maar dan komt hij in een extreme situatie terecht waarin die filosofie niet honderd procent toepasbaar blijkt. Daar wordt hij het slachtoffer van. Maar nee, laat ik niet te veel weggeven.'

Afgezien van deze verkeerde keuze heeft de hoofdpersoon veel weg van zijn schepper. Koch deelt voor een groot deel diens levenswijsheden. 'Je krijgt er alleen maar last van als je alles tot probleem verheft. Als je snel als oplossing bedenkt: therapie! Dat vind ik ook. En ik denk dat het geloofwaardig is dat Tom met zo'n zelfhulpboek groot succes heeft. Ik ben ooit voor de Vlaamse krant De Morgen gevraagd mijn levenslessen te delen. Behoorlijk overeenkomstig met die van Tom dus. Daar kreeg ik enorm veel reacties op als: "Wat goed!"'
Ook zijn Tom Sanders én Koch allebei flegmatiek gebleven onder het mondiale succes. Typerend is hun relatie met auto's. Beiden kochten een Jaguar omdat ze het zo'n mooie auto vinden en gaven die na korte tijd alweer op toen ze ontdekten dat een auto die bij je past, toch fijner rijdt. Beiden voelen zich meer op hun gemak bij het bewonderen van dure auto's van anderen, zoals de Bentley van Bram Moszkowicz. Jaren geleden, schrijft Koch, reed de toenmalige advocaat in deze auto vijftig meter achteruit om Tom een compliment te maken.
'Ja, autobiografisch', zegt Koch. 'Dat kan ik wel toegeven. Dat ging destijds om Odessa Star. Hij vond dat ik het criminele milieu goed had getroffen. Een fijn compliment om te krijgen van een strafrechtadvocaat.'

Koch heeft zin in de Boekenweek. Hij treedt niet meer zo vaak op in boekhandels en bibliotheken als vroeger, omdat het nieuwe van lezingen geven er af is gegaan en de tijd die het hem alles bij elkaar kost een beetje tegen begon te staan. En dan wordt hij ook regelmatig gevraagd hetzelfde te doen over de grens. Hij treedt tegenwoordig liever op festivals op, waar hij ten eerste niet de hoofdgast hoeft te zijn en hij ten tweede collega's kan ontmoeten. Maar als hij toch in bibliotheken optreedt, doet hij het graag.
'Ik ben ook nieuwsgierig naar hoe de week zal gaan', zegt hij. 'In plaats van een keer doe ik het drie keer op een dag. Hoe ga ik me gedragen als ik de hele dag wordt rondgereden van de ene hotspot na de andere? Ik vind het alleen spijtig dat ik niet kan schrijven. Het is prettig om elke dag te schrijven, al is het maar een paar uur per dag. Ik zie het maar als een vakantie van mezelf. Als even loskomen van het zinnen bedenken in mijn eigen hoofd. Na de Boekenweek ga ik dan verder met mijn nieuwe roman. Dat is toch het fijnst.'
(Eerder gepubliceerd in Bibliotheekblad 3, 2017)

Zie ook:

Geen opmerkingen: