zondag 26 februari 2017

Interview met misschien wel de beste foreign rights manager ted wereld: Rose Janssens van Clavis (Boekblad)

Rose Janssens van uitgeverij Clavis is genomineerd voor een London Book Fair International Excellence Award in de categorie Best Rights Professional. Reizen, mensen leren kennen, kinderboeken – al haar liefdes komen in deze baan terug. En daarom is ze ook zo goed als foreign rights manager.

Heeft u afgelopen week veel deals kunnen sluiten?
'Toevallig wel. Dat is zeker niet elke week het geval. Soms ben je druk met de administratieve afhandeling, het opsturen van boeken, beurzen voorbereiden of opvolgen. Maar deze week: twee titels naar Spanje voor bij elkaar 17.000 exemplaren, twee naar Argentinië, twee naar Duitsland, veertien naar de Verenigde Arabisch Emiraten en twee naar Jordanië, een naar Frankrijk en een naar Italië. En volgens mij vergeet ik dan nog iets…'

Dat klinkt als een héél goede week.
'Ja. Op donderdagavond viel mijn wekelijkse les uit, waardoor ik tot acht uur kon doorwerken. Ik zat heen en weer te mailen met de Argentijnse klant. Vaak mis je in het contact met klanten in verschillende tijdzones de drive van het moment. Dan krijg je 's avonds laat een mail, beantwoord je die 's ochtends als ze daar weer slapen en gaat er zo een week voorbij. Nu konden we dóórgaan, zeggen "Komaan, zullen we het doen" en meteen de deal closen. Dat geeft veel voldoening.'

En dan waren er ook veel reacties op uw nominatie?
'Ja, heel mooi, mijn collega Nele Mathé heeft het nieuws op de Facebook-pagina van Clavis Foreign Rights gezet dus ik kreeg hele leuke reacties zowel van klanten als van onze eigen auteurs en illustratoren.'

Wat maakt u zo goed in dit werk?
'Ik doe dit werk graag. Ik denk dat iedereen die iets graag doet, daar automatisch goed in wordt.'

De eigenlijke vraag is dus: waarom doet u dit werk zo graag?
'Ik heb talen gestudeerd. Ik ben vertaler Frans en Spaans van opleiding. Ik heb graag gereisd en in het buitenland zat ik altijd veel liever op een bankje met lokalen te babbelen dan schilderijen te bekijken in een museum. Dat komt hier allemaal samen. Ik ben ook dol op het product. Ik zou geen kookboeken of informaticaboeken kunnen verkopen, maar de Clavis-uitgaven – die ik allemaal lees – kan ik met hart en ziel verkopen.'

Is een brede talenkennis essentieel voor een foreign rights manager?
'Volgens mij lukt het met alleen Engels ook wel, maar niet in dezelfde mate. Je kan korter op de bal spelen als je iemand in zijn eigen taal aanspreekt. Mijn beste taal is Spaans. Ik kan dus rechtstreeks met de beslissers van uitgeverijen in Spaanstalige landen praten. Het gaat niet via een Engelstalige medewerker die het altijd eerst aan de baas moet vragen. Als je rechtstreeks kunt praten, vertrouwen ze je eerder. Dat levert veel meer op. Ik gebruik dus alle talen die ik heb geleerd. Ook Frans, Italiaans, Portugees, Catalaans, Duits – dat heb ik trouwens speciaal voor Clavis geleerd – en Arabisch. Mijn collega Lise Merken hebben we bijvoorbeeld aangenomen omdat zij sinologe van opleiding is. Zij behartigt nu de, voor ons belangrijke, Chinese en Taiwanese markten.'

Zelfs Arabisch?
'Dat was de klant uit Jordanië. Hij spreekt praktisch geen Engels. Ik begreep zijn mails pas als ik het Engels via Google Translate terugvertaalde in het Arabisch en dan weer naar het Engels. Ik heb hem toen gezegd: mail me in het Arabisch, dat ooit een keuzevak tijdens mijn hogere opleiding was. Ik heb mijn oude woordenboeken mee naar Clavis genomen om de mails te kunnen lezen en deze week hebben we twee titels verkocht.'

Is affiniteit voor de boeken net zo belangrijk?
'Voor mij wel. Ik heb drie jaar als vertegenwoordiger van Lemniscaat in Vlaanderen gewerkt. Toen ging ik naar een technologiebedrijf omdat dat internationale sales was en ik dan veel kon reizen en mijn talen kon gebruiken. Dát was heel leuk, maar met die lasersorteermachines had ik iets minder voeling. Toen ik de vacature van Clavis las, greep ik onmiddellijk de kans. Het boekenvak is ook een veel fijnere wereld dan de harde, soms toch agressieve mannenwereld van de technologie. Toen ik net was begonnen schreef een Deense klant op het einde van haar mail: "Have a nice day". Wat fijn! In het boekenvak ontmoet je vaak veel zachtere en inspirerende mensen.'

Dat past beter bij u?
'Ja. Ik ben heel nieuwsgierig naar mensen. Ik wil iedereen echt leren kennen, begrijpen waar ze naar op zoek zijn en hen dus iets verkopen wat ze kunnen gebruiken in hun markt. Alleen dan komen ze terug en kun je zorgen voor nog meer vertalingen en nog meer inkomsten uit herdrukken en rechtenverkoop. In het boekenvak kan je haast bevriend worden met je klanten. Het enig lastige daaraan is dat het soms ook vermoeiend is. Als je agenda voor een beurs vol zit, zit hij vol. Je kán niet iedereen gedag zeggen of persoonlijk de nieuwe boeken laten zien.'

Mij lijkt het ook altijd lastig aan rechtenverkoop dat je altijd hetzelfde praatje moet houden.
'O nee. Er is geen klant hetzelfde. De een wil alles in detail weten, de ander alleen hoe de leeservaring is en de derde kent de serie bijvoorbeeld al en heeft aan één blik op de illustraties genoeg. Zeker als je in al die jaren goede relaties opbouwt, wordt ieder gesprek meer gepersonaliseerd en dus anders.'

Maar ook daar is toch een grens aan? Uiteindelijk ontstaat er toch routine?
'Nee, nee. Bij mijn job als vertegenwoordiger voor Vlaanderen kon ik na drie jaar de boekhandels met mijn ogen dicht bezoeken. Er komen nu eenmaal weinig boekhandels bij. De uitdaging was weg, hoe graag ik ook voor Lemniscaat werkte. Maar nu is de wereld onze markt, en die is zo groot. Er zijn altijd nieuwe talen waarin je mensen, al dan niet bij toeval, leert kennen. Zo heb ik onlangs een nieuwe klant in Luxemburg leren kennen. Een klein bedrijfje van een man die het naast zijn werk deed. Kom dan eens op zaterdag met je familie langs, zei ik. Het kantoor van Clavis ligt in een mooi natuurgebied waar je ook kunt wandelen. Dat heeft hij gedaan en nu zijn onze bestsellers ook in het Luxemburgs verkrijgbaar. Fantastisch, vind ik dat. Dat geeft soms even veel voldoening als een hele grote deal sluiten.'

Vindt u dan niets vervelend aan dit werk?
'Als ik een ding moet noemen: dat al mijn leestijd opgaat aan Clavis-uitgaven. Ik zou vaker een volwassenboek voor mezelf willen lezen. Want ook al is 98 tot 99% van de omzet van rechtenverkoop prentenboeken, het hele team leest ook onze leesboeken. Sommige boeken zijn zo mooi, die blijf ik laten zien. En als je dan, soms na jaren, een boek verkoopt, doet me dat zo veel genoegen. O ja, dát was ik vergeten: deze week heb ik eindelijk een uitgever voor De zaterdag van het onweer van Martine Glaser uit 2014 gevonden. Een Mexicaanse klant kocht de wereldwijde rechten voor het Spaans. Heel fijn.'
(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 19 feb)

Zie ook de serie over rechtenhandel op de Frankfurter Buchmesse:

woensdag 22 februari 2017

Interview: Bert Wagendorp over zijn uitgeverij Atlas Contact (Boekblad)

Hoe ervaren schrijvers de boekhandels, uitgevers en boekenvakorganisaties waar ze mee samenwerken? Uitgeverij Atlas Contact stelde een ton beschikbaar aan Bert Wagendorp, wiens nieuwe roman Masser Brock vorige week verscheen, voor de redactie en marketing van de opvolger van het uiterst succesvolle Ventoux.

Hoe zet de uitgeverij uw eerste roman na uw grote bestseller in de markt?
'Atlas Contact pakt het groot aan. Veel interviews en een speciale ‘Masser Brock-krant’ als bijlage bij de Volkskrant, mijn eigen krant. Er is veel aandacht voor de boekhandels en de boekhandelaren, iets wat ik zeer toejuich. Ik hou mijn hele leven al van boekhandels, het zijn mijn favoriete winkels. Als ik in het buitenland ben, is een boekwinkel zoeken het eerste wat ik doe. Het zijn plekken van rust en bezinning, vaak met bevlogen mensen. Als ik een bijdrage kan leveren aan het voortbestaan ervan, gewoon door er een middag of avond te gaan zitten, dan doe ik dat graag. Boekhandelaren hebben vooruitexemplaren ontvangen, er is een lange signeer- en interviewtoer gepland. Verder komen er radiospots, posters, advertenties en andere uitingen. Het maakt dat ik het even erg druk krijg, maar dat heb ik er graag voor over. Ik heb veel energie gestoken in het schrijven van Masser Brock, dan vind ik het logisch dat ik ook mijn best doe om het boek de wereld in te helpen. Ik schrijf graag, maar ik wil ook graag gelezen worden.'

Heeft Masser Brock eenzelfde bestsellerpotentie? Hoe managet de uitgeverij uw verwachtingen?
'Het is eerder andersom, ik probeer de verwachtingen van de uitgeverij te managen en zo mezelf te behoeden voor al te overspannen verwachtingen, ter voorkoming van teleurstelling. De uitgever zet in elk geval vol in op een bestseller. Maar zoals je weet is een bestseller moeilijk te plannen. Dat is maar goed ook, anders was de verrassing eraf. De eerste druk van Ventoux bedroeg 2000 exemplaren, dus daarvan was de verwachting niet zo hoog. Inmiddels zijn er geloof ik 160 duizend verkocht, het buitenland niet meegerekend.'

Klassieke vraag: hoe was het om na zo'n succes een nieuwe roman te schrijven?
'Masser Brock is mijn tweede roman, Ventoux heeft me het zelfvertrouwen gegeven dat ik dit genre aankan. Van extra druk was geen sprake. Ik ken de verhalen over ‘de tweede roman’ en hoe moeilijk dat is. Wat het gemakkelijker maakt, is dat ik niet hoef te leven van de boeken die ik schrijf. Ik heb mijn baan bij de krant en voorlopig wil ik die nog wel even houden – in tegenstelling tot Masser Brock, die dus niet in alle opzichten mijn alter ego is. Ik heb Masser Brock in de eerste plaats geschreven omdat ik er een ongelooflijk plezier aan beleef om achter mijn laptop een eigen wereld te scheppen.'

Zorgden tussentijdse uitgaven als de novelle Een zaterdagmiddag misschien ook voor voldoende afstand?
'De afstand tot Ventoux was er door de tijd: het is inmiddels bijna vier jaar geleden dat dat boek verscheen. Dat is ruim voldoende om dat avontuur achter me te hebben gelaten. Een zaterdagmiddag was een min of meer toevallig tot stand gekomen verhaal, dat ik niet nodig had om me los te maken van Ventoux – ik hoef me helemaal niet los te maken van Ventoux, want dat boek heeft me heel veel gebracht en ik kijk er altijd dankbaar naar, in de boekenkast.'

En hoe heeft de uitgeverij u daarbij geholpen?
'De uitgeverij heeft me geholpen met een erg goede redacteur, Bertram Mourits, en een geweldige eindredacteur, Emile Brugman. Plus een heel team van enthousiaste mensen die zich allemaal heel betrokken toonden en hun best deden.'

Merkt u dat u na een bestseller een andere status hebt gekregen binnen Atlas Contact?
Ja, natuurlijk merk je dat. Zoals ikzelf meer zelfvertrouwen heb gekregen door Ventoux, zo heerst er bij de uitgeverij ook de overtuiging dat mijn boek een groot publiek kan bereiken. Masser Brock is voor hen een belangrijk boek, ook puur vanuit commercieel oogpunt. Ventoux was dat aanvankelijk veel minder, ze waren ook heel tevreden geweest als er maar vijfduizend van waren verkocht.'

'Dat bedrag, waar ik zelf wel van opkeek, is voortgekomen uit de onderhandelingen die mijn agent Marieke Verhoeven en ik met Atlas Contact hebben gevoerd. Maar het is niet zo dat we dat als eis hebben gesteld, het voorstel kwam van directeur Mizzi van der Pluijm en marketingdirecteur Rianne Blaakmeer. En ik heb overigens niet mijn eigen team samengesteld. Gelukkig niet, ik had het druk genoeg met het schrijven. Ik heb alleen gevraagd of ik, net als met Ventoux, weer kon samenwerken met Emile Brugman, want dat was me heel goed bevallen. Verder heeft de vaste groep mensen die zich bij Atlas Contact bezig houdt met pr, marketing etc. ook Masser Brock voor zijn rekening genomen. En, zoals gezegd, volledig naar genoegen. In de pr-fase heb ik mijn Volkskrant-collega Jos Collignon gevraagd of hij voor de speciale krant een tekening kon maken. Dat heeft hij gedaan en dat kon natuurlijk mede door het budget dat de uitgeverij voor het boek heeft vrijgemaakt. De samenwerking met Atlas Contact is dus wel intensiever, maar niet wezenlijk anders dan bij Ventoux het geval was.'

'Zeker. Tot dusver deden uitgeverijen daar nogal schimmig over. Daar willen ze bij Atlas Contact vanaf, en dat is goed. Het versterkt het vertrouwen, en alles wat het vertrouwen versterkt is oké.'

Atlas Contact bedankt nu ook lezers in herdrukken die fouten hebben gecorrigeerd of relevante aanvullingen hebben aangedragen. Een goed idee?
'Een heel goed idee. Ze hebben Masser Brock ook al voor publicatie naar een soort panel van geselecteerde lezers gestuurd. Het is goed om lezers erbij te betrekken, ik heb in mijn contacten met lezers rond Ventoux gemerkt hoeveel kennis en inzicht daar zit. Ik leer bij elke bijeenkomst nieuwe dingen over mijn eigen boek. De uitgeverij wil een intermediair zijn tussen schrijvers en lezers, dan is het ook logisch dat ze ernaar streven de lezer meer te laten zijn dan een boekenkoper.'
(Eerder verschenen op Boekblad.nl, 15 feb)

dinsdag 21 februari 2017

Rose Janssens (Clavis) genomineerd voor beste rights professional ter wereld (Boekblad)

Foreign rights manager Rose Janssens van uitgeverij Clavis is genomineerd voor een London Book Fair International Excellence Award in de categorie Best Rights Professional.

Het zou, in geval van bekroning tijdens de prijsuitreiking op 14 maart, de tweede prijs voor de kinder- en jeugdboekenuitgeverij kunnen zijn. Clavis won in 2015 in de categorie Best International Trade Children's and Young Adult Publisher. Janssens neemt het op tegen Hui Hou van Foreign Language Teaching and Research Publishing (China) en Heidi Warneke van Grasset (Frankrijk).
Janssens heeft zichzelf aangemeld voor de prijs. 'Toen ik deze prijs twee jaar geleden toevallig tegenkwam, had ik een dossier voor de uitgeverij gemaakt', legt ze uit. 'Alleen al de nominatie bleek te helpen. Mensen feliciteren je of merken op dat je genomineerd bent. Ze zijn toch nieuwsgieriger naar je fonds. Dus toen ik in een mailing van de LBF las dat je je weer kon aanmelden, heb ik dat opnieuw gedaan – ditmaal voor mezelf. Zonder het tegen iemand te zeggen, behalve tegen mijn vriend. Het voelt toch een beetje stom om zoiets voor jezelf te doen.'
De foreign rights manager weet dan ook niet uit hoeveel kandidaten zij is genomineerd. 'Misschien waren er maar drie aanmeldingen', lacht ze, 'al zijn er heel veel mensen die de mailings van de LBF krijgen. Ik kreeg wel heel prettige reacties uit het veld. Maar de mooiste reacties zijn toch die van binnen het bedrijf. Ik merk dat iedereen echt heel enthousiast is en echt heel graag wil dat ik win.'
Janssens begon in 2012 als foreign rights manager bij Clavis. Zij deed het toen in haar eentje, maar mede door haar inspanningen is het team inmiddels gegroeid tot vier, inclusief een medewerker voor de administratieve afhandeling. 'Eigenlijk is het jammer dat je niet een heel team kan nomineren, want ook al heb ik de andere twee verkooppersonen – Nele Mathé en Lise Merken – min of meer opgeleid, ons succes is natuurlijk net zo goed aan hen te danken.'
(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 17 feb)

zondag 19 februari 2017

Interview Joost Nijsen voorafgaand aan lancering van 'DJ', de nieuwe Kluun (Boekblad)

Uitgever Joost Nijsen van Podium kan zes jaar na diens vorige roman eindelijk weer een nieuwe Kluun presenteren. Hij mikt op een verkoop van minimaal 100.000 exemplaren van DJ. Ook de unieke krascode om een gratis e-boek te downloaden moet daaraan bijdragen.

Stond afgelopen week volledig in het teken van één boek?
'Nee. In het teken van drie boeken. Dat zeg ik niet om tactische redenen, dat was echt zo. Vorige week zondag presenteerden we in Broese de biografie van Paul Verhoeven. En aanstaande dinsdag organiseren we een Truman Capote-avond in Paradiso omdat wij voor het eerst al zijn korte verhalen in vertaling brengen. Iedere keer als je zoiets bedenkt blijkt dat er heel veel meer bij komt kijken. Breng maar eens een paar honderd man op de been.'

Maar meer dan tachtig procent van je tijd ging op aan Kluun?
'O, zeker. Al een half jaar lijkt het alsof we hier twee BV's hebben: Podium en de nieuwe Kluun. Zeker de laatste maanden gaat zo wat de helft van de tijd op aan de voorbereiding van DJ.'

Waar ging al die tijd deze week inzitten?
'We hebben nog nooit zo'n campagne gevoerd. De free publicity, die we hebben uitbesteed aan Ruth Bergmans, leidde alleen al tot 45 interviews. Ongekend. Ik had vrijdagochtend een schorre Kluun aan de lijn: hij had zich helemaal hees geluld. Voor ons vergt dat veel aan follow-up: voor fotografie, het bepalen van de timing van al die interviews met recensies, etcetera. En dan hebben we natuurlijk een massieve betaalde campagne. Zo hebben we voor de boekhandel een heel fraaie, brandweerrode display laten maken. Hoog en slank. Overigens geïnspireerd op de display van Herman Kochs De greppel. Ik sms-te er deze week een foto van aan diens uitgever Chris Herschdorfer van Ambo|Anthos. Hij sms-te terug: voordelig voor jou dat de producent de stansmessen al had liggen. Grappig!'

Is zo'n campagne voor Kluun nodig? Is hij zes jaar na Haantjes uit de aandacht weggezakt?
'Toen in het najaar duidelijk was dat Kluun zijn draai had gevonden met dit boek hebben wij meteen besloten dat we niet gaan wachten op wat komen gaat. We gaan heel Nederland vol pleisteren met dit boek. Dat is de paradox: juist met potentiële bestsellers moet je gas geven en maanden lawaai blijven maken. Ambo|Anthos doet dat heel goed. Atlas Contact ook. En dus gaven we een behoorlijke nulde-druk-oplage weg aan boekverkopers, prijken we langs de snelweg op digitale reclamemasten, hangen we tot diep in de zomer spectaculaire affiches bij alle dance-festivals en meer. DJ staat trouwens ook een half jaar op de vrachtwagens van drukkerij Wilco/Wöhrmann. Een cadeautje van hen.'

Blijft de vraag: is Kluun weggezakt?
'Nee. Zo'n succes als Komt een vrouw bij de dokter zal nooit meer voorkomen. Dat verscheen in een boekenmarkt die nooit meer zal pieken als toen. Ik weet nog dat we 140.000 exemplaren van Haantjes destijds bescheiden vonden, maar nu mikken we eerst maar eens op 100.000 exemplaren. De markt is gewoon totaal veranderd. En we weten allemaal dat vrouwen de markt bepalen: die vallen misschien eerder voor ontroering, zoals in Komt een vrouw bij de dokter, dan voor de lach en de stomp van DJ. Maar we zijn hier wel bijzonder optimistisch, omdat we merken dat het boek werkt. Tommy Wieringa appte Kluun dat hij het zo'n spectaculaire roman vindt. Armin van Buuren is zo enthousiast dat hij dinsdag samen met Kluun bij RTL Late Night wil zitten. Maar dat moet ik eigenlijk niet zeggen. Eerst de recensies afwachten.'

Wat is de oplage van de 1e druk?
'40.000 exemplaren. Ongeveer de helft daarvan is ingekocht door de boekhandel. Daarboven zet Aldipress er 5000 weg bij de Jumbo, Shell-stations en dergelijke kanalen. Overigens hebben we van het omslag alvast 10.000 exemplaren laten drukken, vanwege de productietijd van de unieke krascode die erop zit om het e-boek dat iedereen er gratis bijkrijgt te kunnen downloaden.'

Dus op welke plek staat DJ in de eerstvolgende Bestseller 60?
'Het boek verschijnt officieel maandag, de Bestseller 60 sluit volgens mij op zondag. Maar het is waar: omdat Volkskrant magazine dit weekend het eerste grote interview heeft leidden we het boek afgelopen week al richting boekhandel. Vrijdag stuurde Remco Houtepen van boekhandel Venstra een foto van een halflege display. Laat ik toch voorzichtig zijn. Ik denk dat DJ op slag in de Bestseller 60 staat, maar met en halve verkoopweek misschien eerst onderin.'

Willen al die kopers ook per se het e-boek bij het p-boek?
'Het zal moeten blijken. Het is een experiment. Ik denk wel dat het multimediaal gebruik is toegenomen. Je leest 's avonds in bed en als je de volgende ochtend in de trein stapt, lees je digitaal verder. Ik denk dat een gratis e-boek erbij voor deze groep een fijne extra mogelijkheid is. En in gezinnen kunnen twee mensen tegelijk lezen: op papier en digitaal.'

Is het dan primair service aan de consument of verwacht je er ook extra aan te verdienen?
'Aanvankelijk kost het me meer. De krascode en het leveren van het e-boek vanuit CB verhoogt de kostprijs met een paar dubbeltjes. Bij zo'n hoge oplage doet dat niet zo'n pijn. Maar ik geloof wel dat het de kans op omzet verhoogt. Dat het het boek aantrekkelijker maakt. Nu hebben we nog het voordeel dat we de eerste zijn die zoiets met een A-roman doet. Ik denk dat het over een paar jaar totaal vanzelfsprekend is. Dan doet iedereen dit.'

De eerste, zeg je. Maar zo uniek is het toch niet?
'Toch wel, volgens mij. Bij Das Mag kun je bijvoorbeeld op hun site het boek plus e-boek kopen. De Correspondent heeft het ook gedaan. Heel vooruitstrevend. Maar wie hun boeken in de winkel koopt, heeft alleen het boek. Andere uitgevers hebben wel eens een gratis e-boek weggegeven – wij bijvoorbeeld Wanneer de mieren schreeuwen van Alex Boogers. Maar een unieke code in het boek om een digitaal exemplaar te downloaden? Ik heb alleen in de Belastinggids of zulke boeken wel eens een code gezien. Dat was weer geen unieke code.'

Het komt wat bangig over: een onzichtbare krascode. Je houdt piraterij zo toch niet tegen?
'Nee. Ons standaard watermerk-drm houdt ook niet alles tegen. Maar ik wil het illegaal gebruik op z'n minst zo veel mogelijk bemoeilijken. Helpt dit dan? Ik ben toch optimistisch. Illegaliteit heeft overal in Europa, ook in Nederland, kunnen groeien omdat e-boeken zo moeilijk toegankelijk waren. Uitgevers maakten geen e-boeken. Of ze hielden de prijs idioot hoog: 80% van de papieren prijs. Nu e-boeken steeds makkelijker te kopen, te downloaden en te lezen zijn geworden, is ook de bereidheid om te betalen groter. Goed, op dancefestivals zullen mensen zijn die de affiches zien, het boek willen hebben, maar bij wijze van spreken niet eens weten waar een boekhandel is. Die downloaden misschien illegaal, zoals ze ook illegaal muziek luisteren en film kijken. Maar dat zijn toch meestal niet-kopers.'
(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 12 feb)

woensdag 15 februari 2017

Interview Auke Hulst over de verhalenbundel 'Als dit zo doorgaat': je hoeft toch niet niets te doen? (Boekblad)

Hoe ervaren schrijvers de boekhandels, uitgevers en boekenvakorganisaties waar ze mee samenwerken? Auke Hulst zette tientallen auteurs aan om een verhaal te schrijven over het huidige politieke klimaat. En kreeg zijn uitgever Ambo|Anthos mee. Het wordt 'keihard bikkelen' om de bundel tijdig af te krijgen.

Het huidige politieke klimaat zette je aan tot actie. Wat was hét moment dat je dacht: en nu moet ik iets doen?
'Ik volg met name de Amerikaanse politiek al heel lang intensief, en maakte me al grote zorgen over de situatie daar, al had ook ik mezelf een tikkeltje in slaap gesust met de gedachte: het ambt zal Trump wel temmen. Maar direct bij de inauguratie – en zijn dystopische “American carnage”-speech – werd duidelijk dat dat ijdele hoop was. Ergens in die eerste week van zijn presidentschap, in de kakofonie van meningen en onder de informatielawine van de tijdlijn, begon het me te frustreren dat de literatuur, fictie, zo onmachtig is. Direct gevolgd door de gedachte: maar dat hoeft toch niet?'

En toen bedacht je het idee voor de verhalenbundel Als dit zo doorgaat. Maar literatuur schrijven en publiceren duurt toch zo lang dat je nooit op de actualiteit kunt reageren?
'Ja, normaal duurt het een eeuwigheid om een boek te maken en in de winkel te krijgen, maar waarom niet een bundel literaire vergezichten verzamelen, die tegelijk reflecteren op dit kruispunt in de geschiedenis en alle literaire middelen inzet om het moment te overstijgen? En zo’n bundel dan gewoon in een maand in de winkel krijgen. Gekkenwerk, in zekere zin, maar tot mijn verrassing durfde mijn uitgever het aan. Maar zouden ook schrijvers bereid zijn op zo’n korte termijn nieuw werk te leveren? Het antwoord bleek: ja. Iedereen voelt zich ontzettend betrokken, wat een geluk bij het ongeluk is.'

Waarom vind je dat uitgerekend schrijvers iets moeten doen?
'Schrijvers moeten schrijven wat ze willen schrijven. Dus nee, ik vind niet dat uitgerekend schrijvers een plicht hebben. Maar dit is wel een moment waarop iedereen die het aan het hart gaat, ongeacht beroep, zich geroepen zou moeten voelen meer te doen dan een online-petitie te tekenen. De literatuur heeft het unieke vermogen invoelbaar te maken wat in het publieke debat abstract blijft, namelijk: hoe gaat de wereld die we aan het maken zijn eruit zien? Literatuur kan het menselijke, het filosofische en politieke verbinden. Boeken als Brave New World en 1984 hebben al laten zien welk overstijgend vermogen de literatuur heeft. Na meer dan een halve eeuw zijn die boeken nog ijkpunten in het publieke debat. Omdat ze het hoofd en het hart penetreren; omdat ze iets tot leven wekken. Welk opiniestuk uit 1949 heeft dat vermogen?'

Verwerken schrijvers niet altijd al een politieke dimensie in hun werk? Jij bijvoorbeeld in je roman Slaap zacht, Johnny Idaho.
'Mijn eigen werk heeft, zeker in dat boek, een duidelijke politieke dimensie. Het schetst de perverse gevolgen van een neoliberale heilstaat, waarin bedrijven baas zijn en individuen tot eenzaamheid en onmacht zijn veroordeeld. Maar het is wel zo, en daar ben ik me van bewust, dat de maatschappelijke rol van literatuur gemarginaliseerd is. Ik hoop dat het statement dat zo’n bundel maakt door zeer heet van de naald te zijn, dat doorbreekt. Dat mensen er nieuwsgieriger naar zijn, dan ze zouden zijn naar een politieke roman die jaren heeft liggen sudderen.'

Ben je blij met de respons van auteurs?
'Ik heb natuurlijk meer schrijvers gevraagd dan er ja zeiden, waaronder een paar grote buitenlandse namen. Ik ging er vanuit dat maximaal 1 op de 3 zou toezeggen. Niet omdat mensen het project niet zouden steunen – wat dat betreft waren de reacties unaniem enthousiast – maar omdat zo’n strakke deadline impliceerde dat sommigen het echt niet in hun agenda zouden kunnen passen. Maar zoals gezegd: wel van iedereen steun en aanmoediging. En in één geval het aanbod om, mocht de situatie heel acuut worden, op het platteland te komen onderduiken.'

Hoe heb je de selectie gemaakt? Het valt me op dat er relatief veel auteurs van je eigen uitgeverij Ambo|Anthos bij zitten. 
'We hebben uiteindelijk iets tussen de 20 en 25 schrijvers in de bundel, waarvan vijf van Ambo|Anthos. Vergelijkbaar met Atlas Contact. Mogelijk dat schrijvers van Ambo|Anthos zich iets meer geroepen voelden om ja te zeggen, omdat het tenslotte hun uitgeverij is die de nek uitsteekt. Bij de A|A-schrijvers was het ‘ja’-gehalte in elk geval meer dan 60%.

Laat je de deelnemende auteurs volledig vrij?
'Het uitgangspunt is: “Als dit zo doorgaat”, een gekend gegeven uit de speculatieve fictie. Maar de invulling daarvan is helemaal vrij. De eerste bijdragen komen nu binnen en daar zitten al prachtige verhalen bij.'

Is het eigenlijk veel werk om zo'n bundel samen te stellen?
'Ik heb dat natuurlijk vreselijk onderschat, maar gelukkig word ik gesteund door een stevig team bij Ambo|Anthos. Mijn redacteur Liesbeth Vries doet heel veel werk, en we gaan straks met een pool van correctoren en bureauredacteuren keihard bikkelen. De periode tussen inleveren en het moment dat we naar de drukker gaan is heel krap, dus je kunt het niet met een standaardteam af. Alles zal in de hoogste versnelling moeten: correctie, zetten, communicatie met winkels, promotie. Dat maakt het ook heel spannend.'

Waarom verschijnt het boek vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen? Wil je daar invloed op uitoefenen?
'Het idee kwam echt voort uit de woede en verbijstering die ik voelde in die eerste week Trump. Dat de Tweede Kamerverkiezingen er zo vlak op zitten, is eigenlijk toeval. Maar geen ongelukkig toeval. Het idee van dit soort fictie is dat het mensen aanspoort iets langer stil te staan en serieus te overdenken: welke wereld wil ik eigenlijk? En dan moet je ook kijken naar trends binnen Europa, binnen Nederland. Ik ben, dat lijkt me duidelijk, geen fan van Wilders of Baudet, maar zo’n bundel is geen verkapt stemadvies. Het is een uitnodiging langer stil te staan bij keuzes en hun mogelijke gevolgen.'

Ambo|Anthos werkt belangeloos mee. Vind je dat vanzelfsprekend?
'Ik vind dat zeker niet vanzelfsprekend, al kan het volgens mij nooit kwaad als bedrijven een maatschappelijk bewustzijn hebben. Hoe dan ook wil ik er zelf niets aan verdienen – wat ik betaald krijg, wordt overgemaakt aan het Center for Public Integrity, een onafhankelijke instantie die onder meer onderzoeksjournalistiek financiert.'

Zijn boekhandels moreel verplicht om een bundel als Als dit zo doorgaat prominent in de winkel te leggen?
'Nee. Maar het wordt wel zeer gewaardeerd als ze het doen.'
(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 8 feb)

Zie ook:

zondag 12 februari 2017

Interview Rosita Steenbeek: 'Compassie is actueler dan ooit' (Bibliotheekblad)

Te druk? Dat maakte Rosita Steenbeek niets uit. De kans om het essay te schrijven voor de Maand van de Spiritualiteit (die 12 februari eindigt) over het thema compassie was te mooi om te laten liggen. Ze legde het werk aan een nieuwe historische roman aan de kant om in een paar maanden Heb uw vijanden lief te schrijven. Daarin legt de schrijfster uit wat mededogen voor haar betekent en beschrijft zij met een reis naar Lampedusa, het Italiaanse eiland in de Middellandse Zee waar de afgelopen jaren tienduizenden vluchtelingen per boot arriveerden, hoe mededogen eruit ziet.
'Compassie is heel wezenlijk', zegt zij aan de telefoon vanuit Rome, waar zij ten tijde van het interview de drukproeven van het essay corrigeerde. 'En het is actueler dan ooit. De wereld is materialistischer geworden. Dat word je ook opgedrongen. Voortdurend sporen bedrijven je aan om te kopen, kopen, kopen. Daardoor kan de indruk worden gewekt dat je geluk daarvan afhangt. Dat is niet zo. Bezit is leuk, maar het is niet de prioriteit. Mijn boek is een bescheiden bijdrage om mensen daarover tot nadenken aan te zetten.'

Zelf heeft Steenbeek mededogen van huis uit meegekregen. Haar ouders groeiden allebei op in een domineesgezin en gaven de christelijke cultuur van aandacht besteden aan en goed zijn voor de mensen om je heen aan haar door. 'Tot mijn achttiende ging ik iedere zondag naar de kerk. Ik was onderdeel van een groter geheel. Van een gemeenschap, waarin zonder onderscheid van rangen en standen, iedereen bij ouderen en zieken op bezoek ging, en men ook vreugdevolle momenten als geboortes met elkaar deelde.'
Ook twee bijna-doodervaringen zette haar op het goede spoor. Op haar dertiende lag ze na een hersenbloeding een half jaar in een verduisterde kamer. Begin deze eeuw belandde ze na een ernstig ongeluk lange tijd in het ziekenhuis. 'Op zulke momenten vraag je af wat echt belangrijk is in het leven. Denk je: doe ik wat echt wezenlijk is? En dan besef je dat het gaat om liefde en elkaar steunen. Zulke ongelukken zijn daarom niet alleen maar negatief.' Zou ze daarom iedereen een bijna-doodervaring aanraden? 'O nee, dat zou ik niet durven.'
Niet voor niets is haar hele oeuvre doordrongen van compassie met haar personages. Neem haar debuut De laatste vrouw uit 1994, waarin de Nederlandse Suzanne vertelt over haar liefde voor drie Italiaanse mannen op leeftijd. In haar verhaal zit geen spoor van ironie over hun ouderdom of een kil verlangen om zich op te werken. Ook haar recentste boek Rose, dat Steenbeek in 2015 over haar oma publiceerde, druipt van begrip voor de keuzes die de geboren Joodse vrouw heeft gemaakt in een leven dat draaide om vervolging en achterdocht.

Aanvankelijk wilde Steenbeek een filosofisch essay schrijven. De tekst draagt daar nog de sporen van. Ze citeert inspirerende voorbeelden als Dietrich Bonhoeffer en Nelson Mandela, die in staat waren om in de bitterste omstandigheden te vergeven. 'Onbarmhartig, onbarmhartig! Maar des te barmhartiger moeten wij innerlijk zijn', noteerde Etty Hillesum over de omstandigheden in Kamp Westerbork. Maar ze haalt ook Friedrich Nietzsche aan, die medeleven met iemand die lijdt vond getuigen van slechte manieren. Hij werd maar gekrenkt in zijn eer.
'Maar eigenlijk zijn er al zoveel boeken geschreven over compassie', zegt Steenbeek. 'Ik wilde daarom laten zien wat het in de praktijk betekent om naar een ander te luisteren en hem of haar proberen te begrijpen zonder gelijk je oordeel klaar te hebben. Dat geldt voor mensen in je privéleven, maar zeker ook voor vluchtelingen. Het is geen anonieme schare, zoals je kunt denken als je de berichtgeving in de media volgt. Migranten zijn stuk voor stuk individuen met ieder een eigen verhaal waar je naar moet vragen.'
En dus laat ze in Heb uw vijanden zien wat mensen als Pietro Bartolo doen – de arts op Lampedusa die al meer dan een kwart eeuw migranten uit zee plukt en hen zo goed mogelijk bijstaat. 'Ik zou geen mens zijn als ik die niet deed', citeert Steenbeek zijn even eenvoudige als krachtige motivatie. Of de voormalige advocate Paola, in wier bed & breakfast Steenbeek logeert en die helpt bij het opvangen van mensen die net van een huiveringwekkende boottocht uit Noord-Afrika zijn gearriveerd.

Zou het schrijven van dit essay helpen mensen een geweten te schoppen? 'Boeken laten je in de belevingswereld van een ander kruipen, kunnen daardoor compassie bevorderen', schrijft Steenbeek. 'Omdat boeken helpen je te realiseren dat niet iedereen zo denkt en leeft als jij', licht ze nader toe. 'Zeker in psychologische romans word je meegezogen in een andere belevingswereld en leer je zo om je te verplaatsen in een ander. In Italië laten ze gevangen daarom ook boeken lezen in ruil voor enkele dagen strafvermindering.'
Maar niet alleen boeken hebben die kracht. Ook muziek – migranten die verschillende talen spreken kunnen in Lampedusa met elkaar communiceren door samen muziek te maken. Of beeldende kunst. 'Op het eiland ontmoette ik Francesco. Zijn tekeningen over migranten en de verschrikkingen die ze hebben meegemaakt ráken je echt. Een daarvan staat op het omslag van Heb uw vijanden lief: een berg met felgekleurde bootjes in de zee, met daarachter een eiland met de poort van Europa erop en bestrooid met nog meer kleurige bootjes.'
Ook de kerk verbindt. 'Ik heb daar in de kerk gezeten naast een man uit Nigeria. Ik vertaalde het Italiaans van de priester voor hem in het Engels. Natuurlijk schiep het meteen een band dat hij een bijbeltje in zijn handen had. Als het gaat over Mozes in de woestijn weten we allebei precies waar het over gaat. Je ziet dan ook dat overal waar het geloof verdwijnt, wordt gezocht naar een vervanging voor de kerk. In Agrigento was ik bijvoorbeeld bij bijeenkomsten, zoals ik beschrijf, waar mensen toch blijven samenkomen om met elkaar te kunnen praten over belangrijke dingen als schoonheid of geschiedenis.'

Door haar geloof in de kracht van boeken vindt Steenbeek bibliotheken zeer belangrijk. Ze verrijken de wereld door de inspiratie die ze bieden. 'Het is heel erg dat ze zo sterk worden bedreigd door bezuinigingen en sommige hebben moeten sluiten. Dat is echt een fout van de overheid. Sinds ik in Rome woon, ben ik natuurlijk geen lid meer in Nederland. Maar ik kom er voor lezingen. Ook toen ik in de jury van de verkiezing voor Beste Bibliotheek van Nederland zat heb ik er veel gezien. Het zijn echt fijne plekken.'
Wie twijfelt aan het fundamentele belang van bibliotheken zou anders de kinderbibliotheek op Lampedusa moeten zien. 'Op het eiland, waar zo'n vijfduizend mensen wonen, was er helemaal niets. Drie jaar geleden hebben vrijwilligers een kinderbibliotheek opgericht. Toen ik er was, zat het in een tijdelijk noodgebouw, waar men ook met liefde en passie bezig is. De volgende keer hoop ik het echt gebouw te zien. Het springt er tussen de geelachtige huizen in de hoofdstraat echt uit: turquoise, beschilderd met fantasiefiguren.'

Zelf komt Steenbeek geregeld in een zestiende-eeuwse bibliotheek om research te doen voor haar historische romans. 'Er komen eigenlijk alleen geleerden. Het is er niet druk. Maar het is wel een openbare bibliotheek. Waar je gewoon een eerste editie van Dante's Divina Commedia op je tafeltje kunt krijgen. Zonder handschoenen. Dat is Italië. Ze hebben hier zó veel schatten dat ze er wat losser mee omgaan. Zodra de Maand achter de rug is en ik overal – óók in bibliotheken – lezingen heb gegeven, keer ik er weer terug om verder te werken aan mijn volgende boek.'
(Eerder gepubliceerd in Bibliotheekblad 1, 2017)

vrijdag 10 februari 2017

Interview Ignaas Devisch: 'Het zou een belediging zijn mijn boek bij esoterie in de kast te zetten' (Boekblad)

Hoe ervaren schrijvers de boekhandels, uitgevers en boekenvakorganisaties waar ze mee samenwerken? Deze week Ignaas Devisch, die tot zijn grote verwondering met Rusteloosheid het beste spirituele boek van het jaar bleek te hebben geschreven. Dankzij uitgeverij De Bezige Bij is hij erin geslaagd om een breed publiek te bereiken.

Gefeliciteerd met de prijs voor Beste Spirituele Boek 2017. Wat betekent deze voor u?
‘Ik was verwonderd dat ik was genomineerd. Ik was helemaal verwonderd dat ik de prijs in ontvangst mocht nemen. Ik voelde me de vreemde eend tussen de andere genomineerden, hoewel er wel verwantschap in thema is.

Waarom?
‘Ik ben in mijn boek vrij kritisch over evoluties in de spirituele wereld. Maar ik ben blij met het commentaar van de jury dat ik heb gewonnen net omwille van mijn kritische houding tegenover de ontspanningsindustrie, die heel dure events klaarzet waarmee het ons wijsmaakt dat je in een weekendje van je drukke bestaan kunt afraken. De prijs gaat eigenlijk over boeken die stilstaan bij en reflecteren over spiritualiteit. Als je het zo breed interpreteert, past mijn boek er wel bij.’

Is de prijs ook een erkenning?
‘Zeker. Rusteloosheid gaat over een thema dat veel mensen die met spiritualiteit bezig zijn, ook interesseert: het spanningsveld tussen de grote drukte die we onszelf aandoen en het zoeken naar rust. Het is voor een filosofisch boek niet evident dat het zo veel mensen kan aanspreken. Hoewel Rusteloosheid nadrukkelijk bedoeld is om de filosofie uit de academische wereld te halen en op een toegankelijke manier met een breed publiek in discussie te gaan. Zoals ook filosofen als Coen Simon en anderen doen.’

U ziet uw werk eerder als filosofie dan als spiritualiteit?
‘Zeker. De lezers zullen merken dat ik diep de geschiedenis in duik, er heel wat filosofen bij haal, een stuk analyse biedt. Ik zou ook niet willen dat mijn boek in de winkel in de kast esoterie ligt. Mensen zouden misleid worden. En ik zou dat als auteur een belediging vinden. Gelukkig heb ik, voor zover ik in winkels ben geweest, nooit gezien dat dat is gebeurd.’

Waarom is de kast esoterie een belediging?
‘Ik heb heel weinig met het genre. Veel boeken zijn zeer onwetenschappelijk opgesteld. Beweringen worden intuïtief naar voren geschoven zonder enig empirische onderbouwing. Ze staan vol makkelijke meningen en associatieve redeneringen, en vaak leidt dat tot pseudowetenschap. Daar distantieer ik me uiteraard van. Ik heb ook niets met boeken die je met tips en adviezen een bepaalde richting uit wijzen. Het leven is wat je er zelf van maakt. De natuur of de kosmos wijst geen enkele richting uit. Filosofen moeten geen raad geven aan mensen, ze kunnen alleen wijzen op de keuzes die mensen voor zichzelf kunnen maken, of de dilemma’s daarvan uitklaren.’

Zaten dergelijke boeken tussen de andere genomineerden?
‘Dat weet ik niet. Ik heb ze niet kunnen inkijken en ik kan moeilijk oordelen op basis van de titel alleen.’

U of uw uitgeverij zal uw werk ook niet zo snel hebben ingestuurd voor deze prijs.
‘Nee. Ik heb samen met de uitgeverij bepaald hoe we deze titel in de markt zouden zetten Het woord spiritualiteit is hoegenaamd niet gevallen. Ik vermoed dat de jury autonoom te werk is gegaan. Zelf hoorde ik er pas van toen ik een briefje kreeg dat ik was genomineerd. Maar nogmaals, ik ben vereerd en ik voel me zeker verwant met de brede invulling van het begrip spiritualiteit: reflecteren over de conditie waarin we ons begeven.’

Is de prijs goed voor de verkoop?
‘Ik mag al niet klagen. Het heeft de eerste maanden na publicatie in maart 2016 veel in de aandacht gestaan. Als je dat vergelijkt met veel andere boeken. En het bleef lopen. In het najaar werd ik voortdurend gevraagd voor voordrachten en debatten. En straks in april is het thema van de Maand van de Filosofie rust – dus word ik opnieuw veel gevraagd. Daardoor komt nu de derde druk eraan. Met oplagen van 3500 per druk loopt het richting 7000 exemplaren.’

En dan ook nog de prijs.
‘Ja ja. Dat is alsof het boek opnieuw wordt gelanceerd. Ik ben al meerdere keren gebeld voor interviews. Vooral tv heeft effect. Ik zat bijvoorbeeld voor de uitreiking bij Jacobine op zondag. Fantastisch. Ik ben in Vlaanderen bekender dan in Nederland door mediaoptredens en een tweewekelijkse column in De Standaard, maar hopelijk krijgt het boek hier ook meer kans als ik bekender word.’

Bent u tevreden met uw uitgeverij?
‘Als De Bezige Bij niet bij mij had aangeklopt en me nadrukkelijk had uitgedaagd met de prikkelende vraag om voor een breed publiek te schrijven, had ik dat publiek nooit bereikt. Terwijl ik het wel belangrijk vind dat filosofie ook buiten de muren van de academie wordt gehoord.’

U gaf toch eerder boeken uit bij VUB Press en Acco?
‘Ja. maar dat waren academische boeken, vooral geschreven voor vakgenoten. Die boeken worden niet gelezen door een breed publiek. Bovendien tellen ze niet meer mee voor je academisch cv. Daar tellen alleen artikelen in Engelstalige journals voor, dus dan kun je je beter daarop concentreren – en om een breed publiek te bereiken publiceren bij een brede publieksuitgeverij.’

De Bezige Bij hielp ook goed bij het bereiken van een breed publiek?
‘Absoluut. Om te beginnen bij de redactie. Ik heb als academicus toch de neiging om overal veel referenties bij te plaatsen en ervoor te zorgen dat alle finesses en nuances aanwezig zijn. Zij hebben meer gevoel voor een stijl die aanslaat bij een breder publiek. Ik vond het heel vruchtbaar daarom met hen samen te werken. En ook hun steun bij de lancering was heel waardevol.’

Heeft ook de boekhandel geholpen bij het bereiken van een breed publiek?
‘Ik heb geen ronde gemaakt langs boekhandels, maar wat ik via de uitgeverij heb vernomen was er echt interesse. Ik heb overigens niet vaak in boekhandels opgetreden. In Gent, Brussel, Amsterdam en nog wat plaatsen, maar alles bij elkaar niet zo vaak.’
(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 3 feb)