Duitse vertaling van Gerbrand Bakkers dagboek kan gewoon verschijnen (Boekblad)

Kan de Duitse vertaling van Gerbrand Bakkers Jasper en zijn knecht in september gewoon verschijnen? Zijn dagboek bevat talloze namen van echt bestaande personen, over wie je in Duitsland niet ongevraagd mag schrijven. Het probleem is inmiddels opgelost.

Groot alarm op het weblog van Gerbrand Bakker vorige week. 'Lang nadat Andreas Ecke Jasper und sein Knecht vertaald had,' schreef de auteur 'stond iemand op de Duitse uitgeverij er eens goed bij stil. Wacht eens even, mag je in Duitsland eigenlijk wel… Nee, dat mag je niet. Je mag over niemand schrijven zonder toestemming. "Ach, even een belletje of een mailtje," zei iemand. Er staan ontstellend veel namen in het boek! Zo gaat dat met dagboeken, je schrijft over alles en iedereen. '

Bakker 'zag het misschien te zwaar', zegt zijn uitgeefster Eva Cossée die ook voor het bij de Arbeiderspers verschenen deel in de reeks Privé-domein de buitenlandse rechten van Bakker beheert. Toen hij zijn blog postte, had zij al een afspraak met hem 'om er een ochtendje voor te gaan zitten met een kop koffie om de alternatieven te bespreken. Het boek verschijnt in september, over ruim twee maanden. We hebben het allemaal ruim op tijd geregeld.'

Het is bovendien niet zo dat uitgeverij Suhrkamp het probleem pas onlangs ontdekte, zoals Bakker dacht. 'Ik heb het manuscript meteen gelezen toen het in december af was en heb daarna de redacteur bij Suhrkamp uitgelegd wat voor soort boek het is: een dagboek waarin hij uitgebreid over kennissen in Schwarzbach [het dorp in de Eifel waar hij woont] en familie, vrienden en collega's in Nederland schrijft. De redacteur begon meteen over het Duitse persoonlijkheidsrecht.'

Duitsland kent strenge regels op dit gebied, legt Cossée uit. 'Je mag alleen over een ander schrijven – positief of negatief – als die toestemming geeft. Anders moet je de naam veranderen. Als het om een publieke persoonlijkheid gaat mag je alleen zonder toestemming vooraf over zijn publieke optreden schrijven. Je mag dus wel schrijven wat je van Angela Merkels uitspraak Wir schaffen das vindt, maar niet over een mogelijk onaangenaam voorval uit haar jeugd in Leipzig. Eigenlijk wel fijn. Niemand kan schaamteloos op je schelden.'

Behalve Mein Kampf van Adolf Hitler is de roman Esra van Maxim Biller uit 2003 daarom het enige boek dat officieel in Duitsland is verboden. Biller beschreef hierin het huwelijk met de actrice Ayşe Romey. Nadat zij zich herkende in het negatieve portret van de hoofdpersoon, won ze een jarenlange juridische strijd, tot aan de Duitse Hoge Raad, tegen haar ex en zijn uitgever Kiepenheuer & Witsch. Vertalingen van de roman konden wel gewoon verschijnen – zij het niet in het Nederlands.

Uiteindelijk heeft Cossée in overleg met de auteur 'twintig tot vijfentwintig' passages van Jasper en zijn knecht aangepast. 'Dat betekent concreet dat we soms namen hebben veranderd, alleen de voornaam hebben gebruikt of toestemming hebben gevraagd. Dakdekker Rudi is inmiddels overleden, maar zijn weduwe gaf de toestemming meteen. Voor de Nederlandse schrijvers hoefde dat niet. Dat zijn publieke persoonlijkheden. Dat ze dat niet in Duitsland zijn doet niet ter zake, al is bijvoorbeeld Dolf Verroen ook daar bekend.'

Geldt dat ook voor de passage over Anton Dautzenberg, waarin Bakker onthult dat bij deze schrijver in zijn jeugd een moedervlek op zijn arm is weggesneden, waarna een stuk vel uit Dautzenbergs lies naar de arm is getransplanteerd zodat er nu schaamhaar op zijn arm groeit? Cossée: 'Daar heeft Dautzenberg toestemming voor gegeven! Hij vond dat juist leuk. Zulke zinnetjes zijn natuurlijk ook te leuk om weg te halen. Dat vond Gerbrands Duitse redacteur ook.'

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 12 jul)

Zie ook:

- Interview Gerbrand Bakker over uitgegeven worden in Duitsland

- Recensie 'Jasper en zijn knecht'