woensdag 5 maart 2014

De Chocoladefabriek in Gouda: een bibliotheek gericht op 'maken'

Prinses Laurentien opende afgelopen vrijdag niet zomaar een nieuwe centrale van de Bibliotheek Gouda. Het nieuwe concept van De Chocoladefabriek, gericht op het maken, moet alle bibliothecarissen in Nederland inspireren.
  
De opening van een nieuw bibliotheekgebouw is altijd een feestelijk moment voor alle betrokkenen. De opening van De Chocoladefabriek, de nieuwe bibliotheek van Gouda, was meer dan dat, vonden de betrokkenen zelf. Hier opende een pand zijn deuren dat voor heel Nederland een feest behoort te zijn. Ook al zeiden de sprekers het bij de lancering van hun nieuw bibliotheekconcept afgelopen vrijdag niet met zo veel woorden, het leek hen eigenlijk niet meer dan logisch dat Dichter des Vaderlands Anne Vegter aan de plechtigheid bijdroeg met enkele gedichten en dat Prinses Laurentien, erevoorzitter van de VOB, de openingshandeling verrichtte. 
De nieuwe vestiging is een direct gevolg van de noodzaak voor de gemeente Gouda om te bezuinigen én het bibliotheekwerk te moderniseren, zei Hans Oosters, voorzitter van de Bibliotheek Gouda. Door samen te werken met het Streekarchief Midden-Holland, Drukkerswerkplaats Gouda en Horecaonderneming Kruim en uit te gaan van een heldere visie, waren alle partijen erin geslaagd 'elkaar te inspireren en hoger te komen'. Voor de bibliotheek betekende het nieuwe pand sluiting van de filialen in Bloemendaal en Goverwelle en verhuizing van de centrale uit het centrum. Wel kwamen een Plug-in Bibliotheek en twee 'kinderbibliotheken' in scholen.
Op het eerste gezicht is bezichtiging van de bibliotheek een lichtelijk teleurstellende ervaring. Het gebouw is neergezet als fabriek voor Steenland Chocolate. Schitterende tegels en ornamenten uit de jaren 1920 verwacht je dan, zoals vaak bij herontwikkeld industrieel erfgoed. Helaas. In het gebouw besef je pas goed dat overal stond vermeld dat de fabriek in 1971 is gebouwd. En dus je zie het indertijd modieuze vuilgrijze plafond boven het opengelaten leidingwerk, of de goedkope witte bakstenen waarmee sommige muren zijn gebouwd. De nieuwe toevoegingen, zoals de signing op pallethout, zijn daarbij passend goedkoop. 
Dan moet je praten met medewerkers en gebruikers. De medewerkers prijzen het licht en de ruimte die in het stokoude historische pand. En de gebruikers herinneren zich de oude functie van de fabriek op Klein Amerika 20 als stadskantoor, waar iedereen ooit wel eens moest zijn – voor een rijbewijs, aangifte van een geboorte of iets dergelijks. Dat was pas een foeilelijk pand, met zijn systeemplafonds en afstotelijke balies. 'Toen ik hoorde dat de bibliotheek hierheen ging, dacht ik echt: nee toch!', vertelde een bezoeker bij haar vertrek. 'Maar het is echt schitterend geworden. Ik wist niet dat dit eronder tevoorschijn kon komen.'
Daarna moet je je verdiepen in de opzet van de bibliotheek. Architect Jan David Hanrath heeft met hulp van Piet en Gerard Steenland tot in de kleinste details de oorspronkelijke fabriek gereconstrueerd. De inname en uitleenbalies staan op de plek waar ook vroeger werd ingeladen en gelost. 'Laden & lossen', staat er dan ook boven de terminals. De boekenkasten staan exact op de plek van de oude productielijnen. Op de vloer wordt dat in woord en beeld precies uitgelegd. De gebruikte materialen zijn knipogen naar de fabrieksbestemming. Pallethout dus (ook voor presentatiemeubelen), stellingkasten en haspels die los uit het plafond hangen voor iedereen die stroom nodig heeft. 
De reconstructie is bovendien allesbehalve een gimmick. Het 'maken' van chocoladeproducten is vertaald in het bibliotheekconcept waarin 'maken' centraal staat, legt Rob Bruijnzeels uit, die het namens Het Ministerie van Verbeelding heeft uitgewerkt. De collectie is de basis van wat alle gebruikers kunnen maken. De collectie moet hen inspireren. Die staat dus in het hart van het gebouw. Maar de collectie krijgt betrekkelijk weinig ruimte. Daaromheen staan drie werkplaatsen (de drukkers-, media- en jeugdwerkplaats) en een trap die als tribune dient. 'En alles wat gemaakt wordt, moet weer inspireren. Zo ontstaat een cyclisch proces, hopen we.'
Volgens Bruijnzeels wordt het centraal stellen van de collectie gezien als ouderwets. Hij vindt juist het alom toegepaste retailconcept 'van de vorige eeuw'. Dat reduceert de gebruiker tot consument, terwijl de bibliotheek Gouda de gebruiker aan de knoppen zet. Dat past veel meer bij deze tijd waarin er een toenemende behoefte aan delen, reflectie en context nodig is. 'De komende maanden zal dus ook pas blijken of het werkt. Maar het is een feit dat de bibliotheek nu al door veel instellingen wordt benaderd. Bovendien kunnen de partners vanuit het paradigma maken makkelijker samenwerken. Iedereen vindt automatisch zijn rol.'
Als je met al deze kennis nog eens rondkijkt, kun je de uitwerking – en zeker de vloer – wel degelijk erg waarderen. En de consequente manier waarop het concept is uitgewerkt bewonderen. Vooral in de open inrichting. Het streekarchief, de werkplaatsen, café-restaurant Kruim en het podium hebben ieder een eigen hoek in het gebouw, maar er is vrijwel geen schot aangebracht. De jeugd- en mediawerkplaats zijn wel enigszins afgeschermd, maar zeker niet onzichtbaar. Dat maakt het bij nader inzien heel goed te begrijpen dat de bestuurders, de prinses en de bezoekers opgetogen huiswaarts keren – denkend: hier moet de rest van Nederland maar eens komen kijken.
(Eerder in een langere versie gepubliceerd op Bibliotheekblad.nl, 4 maart 2014)

Zie ook:

Geen opmerkingen: