Vijfentwintig jaar geleden zag het literaire
landschap er heel anders uit. Wat waren de hypes, de bestsellers en de laureaten
van 1988? Aflevering 6: Salman Rushdie maakt zich na publicatie van De
duivelsverzen niet druk om kritiek uit islamitische hoek.
Tot de
fatwa was het business as usual voor Rushdie
Een half
jaar lang was er niets bijzonders aan de hand. De vierde roman van de 41-jarige
Salman Rushdie, Booker Prize-winnaar van 1981 voor Middernachtskinderen, werd direct na verschijnen op 26 september
1988 binnengehaald als een meesterwerk. De auteur drong opnieuw door tot de
shortlist van de Booker Prize en hij kreeg in november de bijna even
prestigieuze Whitbread Award. En dat een handvol mensen zich beledigd voelde
door de roman? Ach, zoiets gebeurt zo vaak.
De duivelsverzen vertelt het verhaal van twee
Indiase immigranten wiens vliegtuig vlak voor aankomst in Londen explodeert. Op
miraculeuze wijze overleven Gibreel Farishta en Saladin Chamcha de ramp. Beiden
hebben daarna moeite om hun leven op de rails te krijgen. Verweven in dit
magisch-realistisch verhaal zijn een aantal dromen of visioenen van Farishta,
waarvan Rushdie zich voor één daarvan baseerde op de mythes rondom Mohammed, de
stichter van de Islam.
In
essentie gaat de roman om de ervaring van de immigrant, zoals de in Bombay
opgegroeide en in Oxford gestudeerde Rushdie die maar al te goed kende: de
onvermijdelijke identiteitscrisis, de confrontatie met de voormalige
kolonisator, de bewustwording van de relativiteit van de eigen opvattingen of
juist het hardnekkiger vasthouden daaraan. Onder meer vanwege dat laatste
dilemma waren Rushdie’s verwijzingen naar de begintijd van de Islam van belang.
Natuurlijk
had de schrijver daarop kritiek verwacht. Zodra je over het geloof schrijft,
welk geloof dan ook, reageert altijd wel een fundamentalistische aanhanger als
door een bij gestoken, die zonder het boek te hebben gelezen begint te
schelden. Rushdie zou zich kalm en rationeel verdedigen en dat zou dan dat
zijn.
De eerste
kritiek – nog voor verschijnen – wees al op de onkunde van criticasters. Op
grond van een verkeerde interpretatie van de titel drongen enkele moslims bij
uitgever Viking aan het boek terug te trekken. De duivelsverzen verwijst naar de Koranverzen die Mohammed niet
door Allah maar door de duivel kreeg ingefluisterd. In deze verzen wordt onder
andere bidden tot drie godinnen toegestaan. Zodra Mohammed doorhad dat hij was
misleid, schrapte hij de verzen weer. De critici van Rushdie, die toen alleen
de korte aankondiging van de roman kenden, dachten echter dat de schrijver de
Koran zélf als het werk van de duivel zagen.
Ook de gedetailleerde
inhoudelijke kritiek die later kwam, viel gemakkelijk te weerleggen. Toen
dertien Britse advocaten van islamitische afkomst een officiële aanklacht tegen
de roman indienden en daarom werden gedwongen exact aan te geven waar en hoe De duivelsverzen blasfemisch was, konden
zij slechts zes punten bedenken – stuk voor stuk ‘gebaseerd op een mislezing of
een theologische denkfout’, aldus Rushdie’s advocaat. Het enige effect van hun
daad was dat Engeland besloot de de blasfemiewetten af te schaffen.
Het had
dus allemaal over kunnen waaien. Viking kreeg boze telefoontjes van beledigde
moslims. Weinig democratische landen als India, Bangladesh, Soedan, Zuid-Afrika
en Sri Lanka verboden de import. Er waren zelfs enkele boekverbrandingen. Maar zulke
taferelen was Rushdie gewend – al waren de protesten dit keer een stuk intenser.
Indira Ganhdi, toenmalige premier van India, had hem al in 1984 voor de rechter
gedaagd omdat ze zich beledigde voelde door Middernachtskinderen.
Pas toen
de Iraanse ayatollah Khomenei op 14 februari 1989 de fatwa uitsprak die
wereldwijd de opening van de journaals haalde, veranderde alles. Duizenden
doodsbedreigingen. Demonstraties. Aanslagen op boekhandels, uitgevers en
vertalers. Nog meer verboden. En voor de plotsklaps beroemdste auteur ter
wereld zelf een leven met bodyguards, schuilplaatsen en aliassen. In zijn vorig
jaar verschenen memoires Joseph Anton vertelt
hij er alles over.
(Eerder gepubliceerd in BOEK 6, 2013)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten