zaterdag 29 juni 2013

Pascal Verbeken, 'Grand Central Belge. Voetreis door een verdwijnend land' (BOEK)


Het België dat ooit bestond

Wat is er van dat België van mij toch overgebleven? vroeg de journalist Pascal Verbeken zich achter de televisie af. Terwijl de Arabische lente woedde – een soms bloedige strijd om werkelijke vrijheid en echte democratie – vierden zijn landgenoten met veel ironie dat België het wereldrecord regering formeren had verbroken. Ook zag hij een buitenwijk van Caïro die een Belgische industrieel honderd jaar geleden gebouwd had. Toen België met trots de rijkste natie van Europa was.
De beste manier om antwoord te vinden op zo’n gecompliceerde vraag, besluit Verbeken, is een lange wandeltocht dwars door het land. Alleen zo kan hij zijn hoofd leeg maken om er echt over na te denken. Alleen zo kan hij alle geluiden opvangen die samen het beeld van het verleden en de toekomst van België schetsen. Hij besluit het traject te volgen van één van de Belgische hoogtepunten uit het industriële tijdperk: de spoorlijn Grand Central Belge, van Vireux naar Antwerpen.
De maandenlange tocht die Verbeken beschrijft in Grand Central Belge bevestigt zijn vermoeden: er blijft steeds minder van zijn land over. Het boek laat vooral de spijt van Verbeken daarover zien, die wordt gereflecteerd in de verhalen van nostalgie die hij zo vaak hoort. Ooit was het goed, maar wat hij nu overal aantreft is verval, armoe, lelijkheid, spijt. Dat wordt treffend getypeerd door de laatste etappe over de N1: hij vindt daar – overmand door treurnis – geen verhalen meer.
Hoe zeer Verbeken ook de lof van het wandelen bezingt, déze tocht brengt hem slechts moedeloosheid. En een schitterend geschreven, veel inzicht biedend boek.

Pascal Verbeken - Grand Central Belge. Voetreis door een verdwijnend land (256 p.) – De Bezige Bij Antwerpen, € 19,95, ISBN 978 90 8542 233 4
(Eerder gepubliceerd in BOEK 3, 2013)

Zie ook:

donderdag 27 juni 2013

Brave New Books: Terug naar de tijden van Lewis Carroll


Lewis Carroll had geen uitgever, lees ik in Het wonderland van Lewis Carroll van Carel Peeters. De schrijver huurde uitgeverij Macmillan in voor een aantal diensten: het drukken van zijn boeken, het distribueren ervan naar de boekhandel en het plaatsen van advertenties. Lewis Carroll betaalde alles. Toen hij tweeduizend exemplaren van de eerste editie uit de handel wilde houden omdat de drukkwaliteit hem niet beviel, was dat geen probleem. Wie betaalt bepaalt.
‘Dat mag nu vreemd nu lijken,’ noteert Peeters, ‘in het midden van de negentiende eeuw was het een van de manieren waarop boeken werden uitgegeven en verspreid, en niet eens de ongebruikelijkste.’
Hoe lang duurt het voordat zulke praktijken niet meer vreemd lijken? Brave New Books is een gloednieuwe tak van Singel Uitgevers (Querido, Athenaeum-Polak&Van Gennep, Nijgh & van Ditmar, Leopold en Ploegsma) die precies hetzelfde levert als Macmillan honderdvijftig jaar geleden: diensten voor schrijvers. Het is mogelijk om je boek gratis aan te bieden, zoals op inmiddels tal van andere uitgeefplatforms. Maar daarnaast kan iedere auteur tegen betaling bureauredactie of distributie inhuren van dezelfde mensen die ook voor Thomas Rosenboom, Kees 't Hart, Jamal Ouariachi, Carolina Trujillo of Robert Vuijsje werken. Deze schrijvers zijn zelf ook in te huren voor het maken van een leesrapport of een gesprek over het eigen werk.
De eerste uitgeverij die ook amateurschrijvers faciliteert, is Querido niet. Zeker in internationaal perspectief. De Amerikaanse divisie van Penguin kocht vorig jaar Author Solutions, het grootste uitgeefplatform voor schrijvers die in eigen beheer uitgeven. Zelf pleitte ik vijf jaar geleden al voor een dergelijk model, onder meer in mijn boek Uitgeven in eigen beheer, dat toen verscheen in De schrijfbibliotheek.
Wel is het zeer begrijpelijk dat Querido deze stap zet. Met de opkomst van internet en e-boeken is diensten inhuren in plaats van een uitgeverij zoeken financieel ook steeds aantrekkelijker geworden voor schrijvers. De kosten zijn laag: productie en distributie kan beperkt blijven tot het plaatsen van een ePub-bestand in de belangrijkste internetboekhandels. Er zijn tientallen, zo niet honderden schrijvers die volledig onbekend zijn maar toch aardig van de pen kunnen leven. Daarvoor hoef je niet zo succesvol te zijn als E.L. James, die ook begon als selfpublisher. Natuurlijk wil een reguliere uitgeverij een graantje meepikken van deze markt. 
Het is alleen te hopen dat al die moderne Lewis Carrolls dezelfde liefde voor het boek en het boekenvak hebben als de schrijver van Alice in Wonderland. Lewis Carroll streefde naar perfectie, lees ik ook bij Carel Peeters. Alleen het beste was goed genoeg, waardoor hij de liefde voor het mooie boek een impuls gaf. Rommel is er al genoeg.
Ook was Lewis Carroll de motor achter de herinvoering van de vaste boekenprijs in Engeland. Boekhandelaren moesten zijn werk verkopen tegen een vastgestelde prijs – graag of niet. Zo kon de boekhandel in de decennia daarna opbloeien. Rommel tegen dumpprijzen is er ook genoeg.

zondag 23 juni 2013

Dato Turashvili - 'Weg uit de USSR'


Weg uit de USSR van Dato Turashvili is een reconstructie van een vliegtuigkaping uit 1983. Een groep Georgische jongeren, de onderdrukking meer dan zat, probeerde zo uit de Sovjet-Unie naar Turkije te vluchten. De autoriteiten wilde na een eerdere, succesvolle kaping koste wat kost herhaling voorkomen. Ook al opereerden de jongeren tamelijk amateuristisch, de communisten sloegen keihard terug: ze dwongen de piloten terug naar Tbilisi te vliegen, waar een groep militairen het vliegtuig doorzeefden. Dat zeven onschuldige burgers stierven maakte niets uit. De kapers kregen een jaar later de doodstraf.
Is dit een ‘roman’, zoals het omslag vermeldt? De term is voor meerdere uitleg vatbaar. Volgens Jan Brokken is een ‘roman’ in de eerste plaats een kwestie van vorm (zie de twee interviews die ik hem afnam, hier en hier). Maar de meeste mensen denken bij ‘roman’ aan: ‘verzonnen’. Feitelijk voldoet Weg uit de USSR dan aan de definitie: in zijn reconstructie geeft Turashvili de woorden en gedachten van de kapers weer en besteedt hij pagina na pagina aan verhoren, die volgens mij niet bewaard zijn gebleven. Dat is allemaal ontsproten aan zijn verbeeldingskracht.
Toch ben ik geneigd dit boek op te bergen in de kast geschiedenis, bij ‘Rusland/Oost-Europa’ – zoals ook veel werk van Jan Brokken niet bij ‘fictie’ staat. Dat komt door de zakelijke toon van de auteur, die doet vergeten dat hij niet bij de gebeurtenissen aanwezig was. Hoewel de auteur betrokken is en in niet mis te verstande woorden de houding van de machthebbers veroordeelt, kruipt hij niet diep in het hoofd van de kapers. Veel eerder poseert hij als een journalistiek onderzoeker. De presentatie van uitgeverij Cossee onderstreept dit: Weg uit de USSR bevat een voorwoord dat wijst op de historische achtergrond, en achterin fotokatern met portretten van de kapers.
Opmerkelijk genoeg vind ik dat teleurstellend. Ik was geroerd, zoals altijd als ik lees over een machtige staat die zijn weerloze slachtoffers vermorzelt, en toch denk ik: was het maar een echte roman – wat dat ook moge betekenen. Of was het maar echte literaire non-fictie – hoe je dát genre ook definieert. Kennelijk zie ik een vermenging van genres als minderwaardig. Dat zal wel mijn bekrompen geest zijn.

Zie ook:

woensdag 19 juni 2013

De boekenapotheek: Tommy Wieringa verzacht het lijden van de verlamden


Leid je aan verveling, nostalgie of wanhoop? Het lezen van literatuur kan iedere klacht genezen. Aflevering 2 in een serie voorpublicaties uit De boekenapotheek, dat najaar 2013 bij uitgeverij Podium verschijnt.

***
  
Verlamming
Joe Speedboot – Tommy Wieringa

Verlamd zijn, dat betekent dat spieren niet genoeg kracht hebben om hun taak uit te oefenen. Ofwel: dat een of meer ledematen niet meer functioneren. Het is een tragisch verlies. En daarom richt je je, als je verlamd raakt, in eerste instantie op wat je moet opgeven. Niet meer kunnen hardlopen. Niet meer kunnen werken. Niet meer kunnen vrijen. Pas na deze rouwperiode komt de vraag of je nog een bruisend en zinvol leven kunt leiden. Gelukkig kan dat. Heel bruisend en zinvol zelfs. 
Hoe? Laat Fransje Hermans je gids zijn, de verteller van Tommy Wieringa’s vitale en vrijmoedige doorbraakroman Joe Speedboot uit 2005. De 14-jarige zoon van een sloper is na een ernstig ongeluk en 220 dagen in coma slechts ‘één functionele arm met veertig kilo lam vlees eraan’. Praten kan hij ook al niet meer. Maar is dat een reden om te zeuren? Allerminst.
Vanaf het moment dat Fransje het woord neemt, voel je zijn levenslust door je aderen stromen. ‘Ik moet hier zo snel mogelijk weg’, denkt hij als zijn familieleden alwéér naar het bezoekuur van het ziekenhuis zijn gekomen. ‘Ze maken me gek met dat gehang rond mijn bed en dat geouwehoer over de handel en het weer. Vraag ik daarom? Nou dan.’ 
Fransje kiest de tweevoudige Weg van de samoerai om te ontsnappen aan zijn lot. De eerste Weg is die van het penseel: hij wordt de chroniqueur van Lomark. Ooit was het een oersaai, geïsoleerd dorp, maar een aantal nieuwkomers wakkeren de hartstochten van de bewoners aan. Joe Speedboot, de even enigmatische als flegmatische avonturier die zonder dralen al zijn dromen waarmaakt – zoals het bouwen van een vliegtuig of deelnemen aan de rally Parijs-Dakar met een shovel. En Picolien Jane alias PJ, de bloedmooie dochter van een Zuid-Afrikaanse tandarts. Fransje wil alle gebeurtenissen vastleggen.
Later kiest Fransje ook de Weg van het zwaard. Of, in zijn geval, de Weg van zijn arm. Als armworstelaar reist hij, onder begeleiding van Joe Speedboot en PJ, de prestigieuze toernooien van Europa af. Met het prijzengeld kan hij in zijn eigen onderhoud voorzien. Lang gaat het almaar beter: Fransjes arm wordt sterker en sterker. Tot zijn idool, wereldkampioen Islam Mansur, zijn arm breekt en hij zijn carrière spijtig genoeg voortijdig moet beëindigen.
De hartverwarmende Fransje probeert zo hard iets van het leven te maken dat het niet minder dan gerechtvaardigd is dat hij aan het einde krijgt wat hij ten diepste verlangde: de liefde van PJ. Vanaf de eerste blik was hij verliefd op haar. Maar ze beschouwde hem nooit als potentiële partner. Pas als zij in Fransjes dagboeken leest en voor het eerst beseft wat hij voor haar voelt, gaat ze een keer met hem naar bed. Het blijkt, ook voor haar, zo’n sensatie dat er nog vele keren volgen.
Welke Weg jij ook neemt, weet dat er tenminste een weg is, hoe verlamd je ook bent. En als je hem zo vastberaden volgt als Fransje, weet dan dat er geluk aan het einde van de weg ligt – al is dat geluk misschien anders dan je in eerste instantie had gedacht.
(Eerder gepubliceerd in BOEK 3, 2013)

Zie ook aflevering 1 van deze reeks voorpublicaties (hier) en de aankondiging van het boek (hier).  En deze stukken over Tommy Wieringa (over Joe Speedboot en mij hier, een recensie van Ga niet naar zee hier, en over het winnen van de Libris-prijs hier).

dinsdag 18 juni 2013

Literaire juweeltjes: laat ze niet liggen


Literatuurliefhebbers! Ik wil graag een goed woordje doen voor de Literaire Juweeltjes. In deze reeks van zestig pagina’s tellende, kleine en goedkope boekjes, opgezet door B for Books, verschijnt iedere maand een nieuw deel zonder dat veel mensen het in de gaten hebben. Lange tijd waren ze exclusief bij Bruna te krijgen. Tegenwoordig liggen ze ook elders, maar Bruna is het voornaamste distributiekanaal gebleven. Als je nooit in de Bruna komt, merk je er dus weinig van. En hoeveel literatuurliefhebbers komen in de Bruna? Het is bij uitstek de doelgroep die de echte boekhandel prefereert boven deze keten van kantoorartikelen, tijdschriften, ansichtkaarten en, o ja, boeken.
Toch zijn de Literaire Juweeltjes erg interessant voor lezers met een literaire smaak. De reeks is in januari 2006 – dus nu zeveneneenhalf jaar geleden – opgezet met als doel niet-lezers te verleiden. Maar lang niet alle auteurs die bijdragen hebben geleverd zijn schrijvers van laagdrempelige literaire thrillers of vederlichte romantische fictie. Integendeel: Arnon Grunberg, Jan Siebelink, Jan Wolkers, Thomas Rosenboom, Tommy Wieringa, L.H. Wiener, Doeschka Meijsing enzovoort enzovoort. Welke auteur van onverdachte literaire reputatie heeft eigenlijk niet meegedaan?
Speciale geschreven voor de reeks zijn de Literaire Juweeltjes niet. Maar fragmenten uit bekende werken ook niet. De redactie kiest vaak teksten die zijn verschenen in tijdschriften of als bibliofiele werken, en dus nauwelijks bekend zijn en moeilijk te verkrijgen. Neem het dit jaar verschenen deel Onnoemelijk geluk van Jeroen Brouwers. Dit boekje bestaat uit twee teksten die eerder alleen in kleine oplage waren verschenen: ‘De vervulling’ en ‘BDE’. Zie er maar eens in aan te komen. Bij de reguliere boekhandel klop je tevergeefs aan. Ik kocht het bij de Bruna op Utrecht CS. Voor 1,50 euro.
Voor een overzicht van verschenen Literaire Juweeltjes zie hier.

Zie ook: