Moet je gevoelens verdoven of onder ogen zien en verwerken? In De verdovers laat Anna Enquist zien: allebei.
En dan te ver gaan
Een anesthesioloog doet precies het tegenovergestelde van wat Anna Enquist in haar beroep als psychoanalytica gelooft dat heilzaam is voor haar patiënten. Een anesthesioloog verdooft mensen voor een operatie zodat ze niets voelen van de pijn als de chirurg hen opensnijdt. Als psychoanalytica heeft Enquist decennialang juist geprobeerd het gevoel dat de patiënten – vaak onbewust – hadden verdoofd, weer tot leven te wekken. Ze moeten hun verborgen gevoelens leren kennen en accepteren, zodat ze beter met hun problemen kunnen leren omgaan.
Uit interesse in die tegenstelling hoefde Enquist vorig jaar niet te twijfelen toen ze werd gevraagd mee te doen aan het project ‘Schrijver op de afdeling’ van het VUmc. Zonder aarzelen koos ze voor anesthesiologie. In haar vijfde roman De verdovers die ze daarna schreef over het verschil tussen verdoven en opwekken, is goed te merken dat ze heeft opgelet. De scènes in de operatiekamers, het (soms te) overvloedig gebruik van jargon, de dynamiek tussen artsen, assistenten en verpleegkundigen – Enquist geeft je een veel intenser gevoel van nabijheid dan reality tv ooit kan.
De hoofdpersonen van De verdovers belichamen in meer dan één opzicht de twee soorten medici. Suzan de anesthesioloog verdooft haar eigen gevoelens van rouw, om haar overleden schoonzus, haar stervende vader en haar uit huis vertrokken dochter, door zich praktisch op te stellen. Ze zorgt voor haar broer Drik, knapt allerlei klusjes op, stort zich op haar werk. Drik de psychotherapeut daarentegen analyseert zijn eigen gevoelens stuk. Als hij een onwillige patiënt heeft, blijft hij nadenken over het waarom en mogelijkheden zoeken deze Allard open te breken.
Toch laat Enquist juist de overeenkomsten tussen hen beiden zien: hoe je je ook opstelt, je kunt fouten maken als je volhardt in een levens- en zienswijze. En dan te ver gaan. Drik kan zich niet van Allard ontdoen als hij hoort dat deze zijn opleidingsplaats op de afdeling psychiatrie opgeeft en leerling-anesthesioloog wordt. Hij verzwijgt dat zijn zus daar werkt. Suzan laat zich vervolgens door Allard overbluffen. Hij voelt zich zo goed door haar begeleid dat hij verliefd wordt en haar opeens zoent. Verdoofd als ze is laat ze die ene kus uitlopen in een affaire. Dat loopt natuurlijk uit de hand.
Enquist heeft het drama van De verdovers opgezet als een sonate – een muziekvorm dat wordt gekenmerkt door twee tegengestelde thema’s. Het verhaal volgt de vier delen van een sonate: expositie, doorwerking, reprise en coda. En de vijf belangrijkste personages zijn even onlosmakelijk met elkaar verbonden als een strijkkwintet. Suzan en Drik zijn de violen die om de beurt het voortouw nemen. Allard als cello, dochter Roos en echtgenoot Peter als altviolen – instrumenten die Allard en Roos ook bespelen in een studentenorkest – geven hun spel op de achtergrond diepgang en kleur.
Ook het verhaal zit voorbeeldig in elkaar. Hoofdstuk één begint als Drik een half jaar na de dood van zijn vrouw eindelijk weer een patiënt aanneemt: Allard, die aanvankelijk op de achtergrond blijft. En het verhaal eindigt als broer en zus, verstoten door hun familie en opgeslokt door het werk (Suzan) of aan de drank (Drik), beseffen dat ze de band die werd verbroken toen Drik ooit het ouderlijk huis verliet, moeten herstellen. Ofwel: je moet soms gevoelens kunnen verdoven én soms onder ogen zien om een evenwichtig mens te zijn.
Veel meer dan bewondering voor het vakmanschap kun je echter niet hebben. Enquist verknoopt de levens van haar personages zo nauw dat het potsierlijk wordt. Allard heeft niet alleen relaties met Suzan en Drik, maar is óók de liefde van Roos. En geen van de personages zou dat door hebben totdat het Enquist uitkwam voor het verhaal? Allard zou nog verborgen kunnen houden dat hij met moeder én dochter naar bed gaat. Maar vertelt hij Roos zo weinig dat ze zelfs niet weet dat hij op zijn moeders afdeling werkt? Dat gaat er bij mij niet in. Dit gegeven maakt de constructie zo bedacht dat de hele roman me koud laat.
Enquist, Anna - De verdovers (306 p.) - De Arbeiderspers, € 21,95, ISBN 978 90 295 7859 2
(Gepubliceerd in BOEK, nr. 6, 2011)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten